موضوع: فوائد شخم زمین

قبل از شروع هر فعالیت کشاورزی، لازم است در مورد شخم زدن زمین اطلاعات کامل داشت. تا زمانی که بستر کشت به خوبی مهیا نباشد، نباید از بذر یا نهال انتظار رشد ایده ل داشته باشید. این مسئله در مورد گیاهان زراعی اهمیت بیشتری پیدا می کند چرا که دانه، گیاه اصلی گیاه است. با توجه به کوچک بودن این قسمت از گیاه، وجود یک بستر کشت مناسب به شدت حساس است.
متاسفانه برخی از کشاورزان به شخم زمین زیاد توجه جدی ندارند و همین امر باعث می شود که کشت موفق نصیب آن ها نشود. هر چه زمین هموارتر و بافت آن متوسط باشد، بذر و ریشه گیاه در بهترین شرایط رشدی قرار خواهند گرفت. توصیه می کنیم این مقاله را با دقت مطالعه کنید.
مهم ترین اهداف شخم زدن زمین:

بهترین و ساده ترین تعریفی که می توان از شخم زمین داشت، زیر و رو کردن خاک است به منظور اینکه کشت بعد به خوبی در خاک استقرار یافته و نهایتا عملکردی ایده آل را در اختیار شما قرار دهد. در طول زمان در اثر آبیاری، حرکت ماشین آلات بر روی خاک و...، بافت خاک سخت شده و در نتیجه لازم است کلوخه ها و سله ها شکسته شوند تا ریشه گیاه بعدی بتواند به راحتی در اعماق خاک نفوذ کند. بنابراین اصل هدف شخم زدن زمین، نرم کردن خاک و از بین بردن لایه سطحی سخت است. اما سایر اهداف شخم زمین عبارتند از:

• در هر بار که زمین خاک را زیر و رو می کنید، میزان نفوذپذیری بستر کشت بیشتر شده و در نتیجه آب و هوا بهتر و بیشتر در اختیار ریشه گیاه قرار می گیرد. فراموش نکنید که این دو ماده، به شدت برای حیات ریشه و در نتیجه بقای گیاه اهمیت دارند.
• شما با شخم زمین و در نتیجه نرم تر کردن خاک، میزان خلل و فرج آن را بیشتر نموده و به ریشه کمک می کنید تا راحت تر بتواند در سطح وسیعی از خاک توصیه پیدا کند.
• به جرات می توان گفت یکی از مهمترین اهداف شخم زدن زمین، مدیریت منابع آبی است. خاک که سله بسته است، لوله های مویین فعال داشته و آب را به سطح خاک می آورد در نتیجه میزان تبخیر از سطح، زیاد خواهد شد. شما با شخم زمین و قطع این لوله های مویین، آب را در اعماق حفظ خواهید کرد.
• در طول مدت کشت و یا در دوران آیش، بهترین شرایط برای تخم گذاری آفات و عوامل بیماری زا فراهم خواهد شد. لذا شخم زدن زمین بستر آن ها را تخریب نموده و در نتیجه به کنترل آفات و بیماری ها کمک خواهد کرد.

مهمترین فواید شخم زدن زمین:

لازم است کشاورزان و باغداران عزیز از مزیت های شخم زمین اطلاع داشته باشند تا با جدیت بیشتری این عمل انجام گیرد. از جمله مزایای شخم زمین عبارتند از:

• در زمین های کشاورزی، بعد از اتمام کشت و برداشت، بقایای گیاهی بر روی زمین باقی می ماند. پیشنهاد می کنیم که بعد از هر بار برداشت و قبل از کشت بعدی، شخم زمین انجام شود تا بقایای گیاهی با خاک مخلوط شده و سرعت تجزیه آن ها بالا برود. در این صورت نه تنها زمین زودتر برای کشت بعد آماده شده بلکه عناصر غذایی آن ها به داخل زمین آزاد و حاصلخیزی بستر کشت را بیشتر می کند.
• یکی از مزیت های شخم زدن زمین، در دسترس شدن عناصر معدنی خاک برای ریشه گیاه است. با توجه به اینکه شخم زمین منجر به افزایش نفوذپذیری خاک نسبت به هوا و آب می شود، در نتیجه بر روی در دسترس بودن عناصر تاثیر گذاشته و با افزایش انحلال آن ها در بخش محلول خاک، جذب عناصر توسط ریشه بیشتر می شود.
• شخم زدن زمین منجر به بهبود رشد ریشه گیاه شده و لذا قدرت استقرار گیاه بیشتر می شود. البته در مورد گیاهانی که محصول ان ها از ریشه حاصل می شود همانند سیب زمینی، هویج و...، شخم زدن بر روی اندازه نهایی محصول به شدت تاثیر می گذارد.
• شخم زمین به ارتباط بهتر و بیشتر بذر با خاک کمک می کند. به این معنا که شما بستری را فراهم خواهید نمود تا بذر به سهولت بتواند آب را از این بستر جذب نموده و رشد گیاهچه را تضمین نماید.
• شخم زدن زمین از طریق نرم و نفوذپذیر کردن خاک، از روانآب جلوگیری نموده و میزان فرسایش خاک سطجی کم می شود. از طرفی با کاهش میزان از دست رفتن آب، در مدیریت منابع آبی نقش بسزایی خواهد داشت.

شخم زدن نقش اساسی در سلامت کلی زمین دارد. در شخم زدن خاک رویی باغ توسط تراکتور برداشته می شود و خاک نرم تر و تازه تر را همراه با مواد مغذی بیشتر جهت کشت تحویل می دهد.




مزیت شخم زدن در اواخر پائیز:

• شخم زنی اجازه کاشت زودتر در بهار را می دهد چون از اواخر پائیز تا اوایل بهار زمان بیشتری برای تبدیل و تجزیه مواد آلی خاک وجود دارد.
• حشرات، موجودات بیماری زا و علف های هرز با زیرو رو شدن خاک در معرض هوای سرد زمستانی قرار می گیرند و از بین می روند.
• جهت جلوگیری از فرسایش خاک بهتر است یک محصول زمستانی پرورش بدهیم. به همین منظور زمین را باید در پاییز شخم زد تا خاک را برای بذر آماده کند.

هنگام شخم زدن بهتر است به موارد زیر نیز توجه گردد:

• در تپه های ساحلی یا زمین های شیب دار شخم زدن پاییزی توصیه نمی شود زیرا در این محیط ها خاک در تمام طول زمستان به خاطر بارش های تند در معرض فرسایش قرار می گیرد.
• شخم زدن در اواخر پاییز نیز ایده خوبی است اما هوا به شدت سرد است و زمین بیش از حد سفت می شود. در نتیجه شخم زدن سخت تر انجام خواهد گرفت.
• برای خاک های شنی و جاهایی که شخم زدن سطحی است بهتر است شخم بهاره صورت بگیرد.
• شخم زدن چند هفته بعد از برداشت زمین، می­تواند آلودگی را وارد خاک کند و باعث شود که علف های هرز جدیدتر شروع به رشد کنند و در زمین باقی بمانند.

از دیدگاه برخی دیگر شخم زدنی زمین در فصل بهار نیز زمان مناسبی است زیرا زمین از سرمای زیاد خلاص شده و نرم تر است. اما اگر در مناطقی کشت می کنید که بادهای شدید دارد. بهتر است در فصل رشد گیاه زمین را شخم نزنید.
خصوصیات بافت خاک جهت شخم زدن

رطوبت خاک باید مناسب و متعادل باشد. نه خیلی خیس باشد و نه بیش از حد خشک. خاک خیس با شخم کردن فشرده می شود و به دلیل اینکه مواد مغذی که قابل جذب برای گیاه باشد، محلول در آب هستند در خاک خیلی خشک نمی تواند جذب گیاه شود و رشد گیاه را مختل می کند.
مراحل شخم زدن زمین

• در ابتدای امر هدف خود را از شخم زدن زمین مشخص و زمان مناسب را تعیین کنید و
• سپس یک جهت مناسب را برای شخم زنی انتخاب کنید و هرگز در وسط کار، آن را تغییر ندهید. البته رعایت این نکته با تراکتور کار راحتی است.
• حال باید عمق های مختلف را در خاک ایجاد و خاک را زیر و رو کنید. راحت ترین نوع شخم کردن این است که خاک زیری را بالا بیاورید و آن را عوض کنید.
• بعد از اتمام کار شخم زنی، برای غنی کردن خاک مقداری کود گیاهی به آن اضافه کنید.

مهمترین عوامل موثر بر تعیین زمان شخم زدن زمین

در زمان آماده سازی زمین جهت کشت نهال و یا کشت زراعی، زمان شخم زدن زمین بسیار اهمیت دارد. شما باید بهترین زمان ورود به مزرعه را انتخاب کنید تا هم تاریخ کشت گیاه به تعویق نیافتاده و هم امکان استفاده از ادوات وجود داشته باشد. با توجه به اینکه در قسمت های مختلف ایران اقلیم متفاوت است، لازم است برای تعیین زمان شخم زدن زمین کلیه جزئیات را در نظر بگیریم.


فاکتورهای موثر بر زمان شخم زدن زمین:

زمان شخم زدن زمین می تواند نهایتا بهترین نتیجه را برای کشت و برداشت محصول به دنبال داشته باشد که عملیات آماده سازی در زمان مناسب انجام گیرد. این مقاله به شما کمک می کند تا با در نظر گرفتن شرایط مختلف، بتواند زمان شخم زدن زمین را در منطقه خود تعیین کنید:
1-شرایط خاک مزرعه

اولین و مهمترین عامل موثر بر زمان شخم زدن زمین شرایط بستر کشت است. در ابتدا باید دقت کنید زمین شما چه اندازه نیاز به کار دارد. وجود بقایای گیاهی زیاد و خشن، کلوخه های بزرگ و... باعث می شود که آماده سازی بستر کشت زمان بر شود تا بتوانید نهایتا شخم را انجام دهید. بنابراین اگر زمین شما چنین مشکلاتی دارد، حتما زودتر از موعد شخم، دست به کار شوید. در زمان شخم حتما به رطوبت خاک توجه شود. به اصطلاح خاک مزرعه باید گاورو باشد. به این معنا که رطوبت در حدی باشد که نه به ماشین آلات چسبیده و نه منجر به سختی در شخم زدن زمین شود.
2-شرایط آب و هوایی منطقه

در تعیین زمان شخم زدن زمین حتما به اقلیم منطقه خود توجه کنید. قبل از اینکه بارش های سنگین شروع شده و ورود به مزرعه را دچار مشکل کند، باید شخم انجام گیرد تا در زمان کشت، دچار مشکل نشوید. همانگونه که می دانید زمان شخم زدن زمین بر روی تاریخ کشت تاثیر می گذارد. از طرف دیگر وزش بادهای شدید در موقع شخم زدن زمین منجر به سختی کار خواهد شد. همین باد نیروی مقاومتی ایجاد کرده و بر روی سرعت حرکت ماشین آلات تاثیر می گذارد. در نتیجه از یک سو زمان کار بیشتر شده و از سویی دیگر همین مسئله منجر به افزایش میزان مصرف سوخت می شود.
3-فصل کشت گیاهان

قبل از شخم زدن زمین باید مشخص شود در چه فصلی قرار است کشت انجام گیرد. شخم باید نزدیک به تاریخ کشت عملی شود چرا که اگر بین آماده سازی بستر تا زمان کشت فاصله زیادی بگذرد، به مرور زمان خاک نرم شده، مجدد سخت و کلوخه ای خواهد شد در نتیجه در زمان کشت به شخم مجدد نیاز خواهید داشت. در صورتی که فاصله زیادی تا زمان کشت وجود دارد، بدون هیچ عجله ای تمامی مراحل آماده سازی بستر کشت را به خوبی و اصولی انجام داده و اجازه دهید در این مدت، بقایای گیاهی قبلی تجزیه شوند.
4-تناوب های زراعی

عمدتا کشاورزان در زمین خود کشت متناوب را اعمال می کند. در نتیجه اگر بین زمان برداشت گیاه قبلی تا کاشت گیاه بعدی فرصت کافی نیست، باید بلافاصله بعد از برداشت محصول که هنوز رطوبت کافی در خا وجود دارد، وارد زمین شده و شخم انجام شود.

قبل از اینکه شخم زدن زمین را انجام دهید، عوامل موثر بر روی زمان شخم را مد نظر داشته باشید.

چند نکته در مورد زمان شخم زدن زمین:

1- توجه داشته باشید که اگر رطوبت بیشتر از حد گاورو باشد، نهایتا بعد از خشک شدن خاک، منجر به تکمیل سله خواهد شد.
2- در صورت کمتر بودن رطوبت از حد گاورو، بافت خاک به شدت آسیب دیده و در پایان کار کلوخه های بسیار بزرگ را در زمین شاهد خواهید بود.
3- بافت خاک به شدت بر روی زمان شخم زدن تاثیر می گذارد. بسته به اینکه خاک سبک، سنگین و یا متوسط باشد زمان شخم زدن متفاوت خواهد بود. جالب است بدانید که زمان شخم زدن زمین در خاک های سبک بیشتر از خاک رسی خواهد بود زیرا در خاک های سبک هم ظرفیت نگهداری آب کم بوده و هم اینکه ذرات خاک کمترین میزان چسبندگی را دارند.
4- در صورتی که قصد دارید کشت پاییزه انجام دهید، حتما وضعیت بارندگی منطقه را در نظر بگیرید. شخم زدن زمین منجر به نرم شدن خاک شده و در نتیجه بستر برای فرسایش فراهم می شود. لذا اگر در منطقه شما بارندگی پاییزه و زمستانه زیاد است، توصیه می کنیم شخم را انجام نداده و اجازه دهید بقایای گیاهی قبلی در زمین باقی بماند تا از فرسایش جلوگیری شود.

تعیین عمق شخم زمین

• تعیین عمق شخم زمین از جمله مواردی است که باید در زمان آماده سازی زمین به آن توجه داشت. تفاوتی نمی کند که شما زمین را برای یک باغ میوه در نظر دارید و یا اینکه قصد دارید به سراغ کشت و کار گیاهان زراعی بروید. به هر حال عمق کاشت نهال و یا بذر بسیار مهم بوده و بر روی قدرت سبز شدن تاثیر می گذارد. برای مثال اگر بذر گیاه زراعی در عمقی بیش از بنیه بذر کشت شود، گیاهچه در دل خاک سبز می شود و نمی تواند خود را به سطح زمین برساند. در این صورت کشت و کار شما از بین خواهد رفت. به همین دلیل لازم است کشاورزان و باغدارن در زمان شخم زدن زمین اطلاعات کافی از عواملی که بر روی عمق شخم زمین تاثیر می گذارد داشته باشند.

عوامل موثر بر روی تعیین عمق شخم زمین
قبل از اینکه شخم زدن زمین را شروع کنید، حتما شرایط کشت، نوع گیاه، عوامل محیطی و... را بررسی نموده و زمین را شخم بزنید. تمامی این عوامل بر روی سلامت و موفقیت کشت و کار شما تاثیر می گذارد. در ادامه این مقاله به بررسی هر کدام از این فاکتورها خواهیم پرداخت:
1- ویژگی گیاه زراعی

اولین و مهمترین عامل موثر بر روی عمق شخم زمین نوع گیاهی است که قرار است در این زمین کشت گردد. در مورد گیاهان زراعی شما باید به اندازه بذر توجه کنید. براساس یک اصل کلی، عمق شخم زمین باید دو برابر اندازه بذر باشد. قطعا گیاهانی که بذرهای کوچکی دارند، باید سطحی تر کشت شوند. زیرا اندازه بذر تعیین کننده میزان ذخیره مواد غذایی در بذر است. در بذرهای کوچک به دلیل کم بودن این ذخیره، اگر در عمق زیاد کشت گردد گیاهچه بنیه کافی برای رسیدن بر روی زمین را نخواهد داشت.
2- عمق خاک زراعی

در ابتدا لازم است در مورد خاک زراعی تعریف علمی داشته باشید. تمامی لایه های خاک برای رشد ریشه مناسب نیستند بلکه تنها بخشی از خاک این قابلیت را داشته و به این لایه، خاک زراعی گفته می شود. این بخش از خاک دارای غنی ترین عناصر غذایی بوده و از نظر بافت و ساختمان نیز برای رشد و توسعه ریشه مناسب است. در صورتی که عمق شخم زمین بیش از عمق خاک زراعی باشد، این خاک حاصلخیز با لایه های زیرین مخلوط گشته و ویژگی های ایده آل خود را از دست می دهد
3- وجود لایه متراکم و سخت در اعماق خاک

در مورد گیاهانی که ریشه عمیق دارند به ویژه در مورد درختان میوه، باید لایه متراکم اعماق خاک را خرد نمود. در طول مدتی که ماشین آلات بر روی زمین حرکت می کند، لایه های عمقی سخت شده و مانعی برای نفوذ ریشه می شوند. قبل از اینکه شخم سطحی برای کشت محصول انجام گیرد، ابتدا شخم عمقی انجام می گیرد تا این لایه خرد و نفوذپذیر شود.
چند نکته مهم در مورد عمق شخم زمین:

1- بافت و ساختمان بر روی عمق شخم زمین تاثیر می گذارد. دقت کنید که هر چه گیاه شما نسبت به ساختمان خاک و میزان نفوذپذیر بودن آن نسبت به ریشه حساس تر باشد، شما باید عمق شخم زمین را بیشتر کنید.
2- همانگونه که بیان کردیم، یکی از عوامل موثر بر روی عمق شخم زمین وجود لایه متراکم در اعماق خاک است. اما توصیه می کنیم راه های پیشگیری از ایجاد این لایه متراکم را عملی کنید تا نیاز به شخم زدن زمین در لایه های زیرین نباشد:

• تا جایی که امکان دارد تردد ماشین آلات را بر روی زمین کم کنید. هر بار حرکت، فشار زیادی بر روی خاک وارد می کند.
• اجازه دهید بقایای گیاهی بر روی زمین بماند. این بقایا علاوه بر حاصلخیز نمودن خاک، نفوذپذیری را بیشتر می کند.
• حتما در مزارع خود تناوب زراعی را رعایت کنید. زمانی که گیاهان با طول متفاوت ریشه کشت شوند، لایه های زیرین در هر بار کشت در اثر نفوذ ریشه شخم طبیعی خورده و از سخت شدن آن ها جلوگیری می شود.
• برای اینکه بتوانید عمق شخم زمین را مدیریت کنید، حتما در زمان گاورو بودن عملیات خاکورزی را انجام دهید.
• نوع ادواتی که استفاده می کنید، بر روی سلامت ساختمان خاک تاثیر می گذارد. توصیه می کنیم از وسایلی استفاده کنید که کمترین تخریب ساختمانی را به دنبال داشته باشد.