آفات مهم سیب زمینی
سوسک برگخوار سیب زمینی(سوسک کلرادو) leptinotarsa decemlineata
مشخصات ظاهری :
حشرات کامل به شکل بیضی برآمده ، به طول حدود یک سانتی متر و عرض ۶ میلی متر است. پشت سینه نارنجی با لکه های سیاه رنگ و روی بالپوش ۵ نوار طولی سیاه و ۵ نوار زرد دیده می شود. تخمها نارنجی رنگ و شبیه تخم کفشدوزک ها ، به طور دسته جمعی در سطح زیر برگ قرار داده می شود . لاروها کامپیودئی فرم ، با بدنی درشت و خمیده و قرمز رنگ که ۲ ردیف لکه های سیاه در طرفین بدن دیده می شود. کپسول سرو پاها نیز تیره رنگ می باشند. شفیره زرد رنگ است و در داخل گهواره کم وبیش کروی شکل که از خاک ساخته می شود ، مشاهده می گردد.

این آفت بومی کشور آمریکا می باشد و سالها قبل در شیب شرقی سلسله جبال راکی rocky روی گیاه بومی buffalo-fur با نام علمی solanum rostratum زندگی می کرده است. ولی از سال ۱۸۵۹ به بعد که زراعت سیب زمینی در آمریکا رواج یافت آفت سیب زمینی گردید و سوسک تمایلی به تغذیه و تخمریزی روی گیاه هرز میزبان نشان نداد. در سال ۱۸۷۷ همراه با غده های آلوده به اروپا آورده شد. سپس در سال ۱۹۲۲ در شهر بردو فرانسه حالت طغیانی به خود گرفت و بعد از چندین سال قسمتهای زیادی از اروپای مرکزی و شرق اروپا را مورد تهاجم قرار داد. در ایران سوسک کلرادو برای اولین بار در شهرستان اردیبل در سال ۱۳۶۳ گزارش گردید. در آن سال زراعتهای سیب زمینی در سطح ۹ هزار هکتار سمپاشی شد.
سوسک کلرادو طالب آب و هوای معتدل و زمستان سرد است. حرارت بالاتر از ۱۱/۵ درجه سانتی گراد برای نشو و نمای سوسک مؤثر شناخته شده است. تخم در حرارت کمتر از ۱۲ درجه سانتیگراد تفریخ نمی شود و حرارت بالاتر از ۳۵ درجه سانتی گراد تخم و لاروها را می کشد و سوسکها برای فرار از گرما به داخل خاک پناهنده می شوند. این آفت علاوه بر سیب زمینی روی گوجه فرنگی،‌ بادمجان، توتون، فلفل فرنگی و عده زیادی از گیاهان هرز می تواند تغذیه کند.
زیست شناسی:
زمستان را به صورت حشره کامل در داخل خاک و در اعماق مختلف آن سپری می کند. در اوایل بهار که حرارت خاک در بستر سوسک به حدود ۱۲ درجه سانتی گراد رسید از محلهای زمستان گذران خارج و شروع به فعالیت می کند. در شهرستان اردبیل خروج سوسکهای زمستانه معمولاً از اواخر فروردین تا اوایل اردیبهشت ماه می باشد. سوسکها در ابتدای خروج ۳-۲ روز در سطح خاک استراحت کرده سپس در هوای گرم و آفتابی شروع به فعالیت و پرواز می کنند. حشرات کامل بعد از یک تغذیه کافی از جوانه ها و برگها که معمولاً چند روز طول می کشد در ساعات گرم و آفتابی روز به جفت گیری پرداخته،‌سپس حشره ماده تخمهای خود را در دستجات ۸۰-۲۰ تائی در سطح زیرین برگها قرار می دهد. یک سوسک زمستانه ممکن است تا ۲۴۰۰ عدد نیز تخم بگذارد. تخمها در حرارت ۲۵-۲۰ درجه سانتی گراد طی ۶-۴ روز و در حرارت پائین تر طی ۳-۲ هفته تفریخ می شوند و در حرارت بالاتر از ۳۵ درجه خشک شده و نازا می شوند. این حشره دارای ۴ سن لاروی است و تا ابتدای شفیره شدن ۴ نوبت پوست عوض می کند. دورة لاروی حدود ۱۵ روز طول کشیده و سپس لارو در داخل خاک در گهوارة گلی و در عمق ۱۰-۳ سانتی متری تبدیل به شفیره می شود. شفیرگی حدود ۲۰ روز به طول می انجامد. نسل اول این آفت حدود ۴۵ روز به طول می انجامد. در اردبیل سوسکهای نسل اول از دهة اول تیر ماه به بعد از شفیره خارج و در ساعات گرم روز به تدریج در خاک دیده می شوند. قسمت عمده ای از جمعیت سوسکهای نسل اول به زیر خاک رفته و در عمق ۲۵-۱۰ سانتی متری یا بیشتر، دورة استراحت دراز مدت ۳-۱ ساله را می گذرانند. اما عده ای نیز به دورة استراحت نرفته و در سطح زراعت باقی مانده، جفت گیری و تخم ریزی می نمایند و نسل دوم آفت را می سازند. طرز تغذیه و رشد و نمو افراد نسل دوم مشابه با نسل اول آفت می باشد و حشرات کامل در اواخر تابستان و اوایل پائیز به دیاپوز رفته و همان گونه زمستان را در درون خاک سپری می کنند. این آفت در دیگر نقاط دنیا ۴-۱ نسل در سال دارد.
کنترل:
کنترل زراعی:
· در شهرستانهای اردبیل در سالهائی که قیمت محصول ارزان و هزینه های زراعی برابر قیمت فروش محصول است سیب زمینی در مزرعه رها شده و یا با دقت جمع آوری نمی گردند. بقایای غده های سیب زمینی در بهار آینده جوانه زده و سبز می شود و چنانچه قبل از تخم ریزی سوسکها، کنده و معدوم نگردد، کانون نشو و نمای آفت می شود. اما در سالهائی که قیمت سیب زمینی گران است کشاورز به منظور سود زراعی بیشتر تا چند سال پی در پی در یک زمین، سیب زمینی می کارد و چون گیاه سودآور دیگری هم طراز سیب زمینی در منطقه وجود ندارد تناوب زراعی رعایت نمی شود. در نتیجه خسارت آفات بالا می رود. بنابراین جمع آوری و حذف بقایای آلوده و تناوب زراعی در امر مبارزه بسیار مهم می باشد.
· برداشت بعد از دگردیسی حشرات(برداشت دیر)
· اجرای عملیات قرنطینه ای.
مبارزه : جمع آوری حشرات کامل یا توده های تخم و لارو در سطوح کم ، از شدت خسارت آفت می کاهد. حشرات کامل و لاروها بسادگی با محلول ۲ در ۱۰۰۰ زولن یا ۶ لیتر در هکتار از این ماده تحت کنترل در می آیند
دشمنان طبیعی:
· قارچ beaveria bassiand دشمن لارو، شفیره و حشره کامل
· سن شکارگر rhinocoris punctiventris از خانوادة reduviidae شکارچی حشرة کامل.
· بالتوری chrysopa carnea (chrysopidae). لارو آن از تخم تغذیه می کند.
کنترل شیمیایی
۱٫ فوزالن(زولون) ec 35% و ۲لیتر در هکتار
۲٫ اندوسولفان(تیودان) ec35% و ۲- ۱لیتر درهکتار
۳٫ تیودیکارب(لاروین) df 80% یک کیلوگرم در هکتار
بید سیب زمینی potato tuber moth
phthorimaea operculella
(lep.: gelechiidae)

اهمیت اقتصادی:
بید سیب زمینی در مناطق حاره علاوه بر مزارع در انبارها نیز به سیب زمینی خسارت می زند. این آفت در مرحلة لاروی از گیاهان خانوادة بادمجانیان تغذیه می کند. میزبانهای زراعی این آفت به ترتیب اهمیت تنباکو، بادمجان، سیب و گوجه فرنگی می باشد. گیاهان هرز میزبان آفت در ایران محدود به تاج ریزی solanum nigrum و داتوره datura stramonium می باشد. این آفت یک آفت قرنطینة داخلی است و در فارس، خوزستان، اصفهان، کرمان، کرج انتشار دارد.
زیست شناسی:
زمستان را به صورت لارو در داخل غده های سیب زمینی می گذراند و در اوایل بهار تبدیل به شفیره و حشره کامل خارج، جفت گیری و تخم ریزی می نماید. تخم ریزی پراکنده و انفرادی است و در اندامهای هوایی گیاه میزبان صورت می گیرد. در بوته سیب زمینی، تخم ریزی پروانه با گیاهان زراعی میزبان دیگر تفاوت دارد. بدین معنی که در ابتدای رویش گیاه تا ظهور گل بوته سیب زمینی، تخم ریزی در اندامهای هوایی گیاه و پس از تشکیل غده ها در خاک، در کنار چشمک روی غده دیده می شود. در اندامهای هوائی گیاه، لارو پس از خروج از تخم در پشت برگ، کنارة رگبرگ را سوراخ می کند و به داخل صفحه برگ می رود و در فاصلة بین دو پوستة غشاء روئی و غشاء زیرین برگ مواد سبزینه برگ را می خورد و برگهای آفت زده، لکه های سفیدی شبیه به تاول دارد.
در غده سیب زمینی صدمات لارو در مقایسه با برگ تفاوت دارد. در غده، لارو زیر پوست رفته دالان مستقیم یا پیچ و خم دار می سازد و به تدریج که لارو به سنین بالاتر می رود داخل دالان را با فضولات و مواد جویده شده پر می نماید. دالان پر شده از فضولات رنگ قهوه ای شبیه چوب پنبه دارد. لاروهای درشت به داخل غده هم می روند و از محتویات داخل غده تغذیه می کنند.
۵ سن لاروی دارد. در سن پنجم لاروی اندازه و قطر بدن لارو به سرعت بزرگ می شود و در خاتمة دورة لاروی از غده خارج می شود. این لارو کامل بوده و در سطح خاک یا در اندامهای هوائی گیاه میزبان پیله ابریشمی تنیده و در داخل آن به شفیره و سپس پروانه می شود. در موقع تنیدن پیله، لارو کامل روی پیله را با مخلوطی از فضولات و مواد زاید و یا خاک آغشته کرده و می پوشاند. در برخی موارد لارو پس از رشد کامل همراه با غده به انبار منتقل می شود و روی کیسه یا قفسه های داخل انبار به شفیره تبدیل می گردد. با توجه به مطالب گفته شده بید سیب زمینی خسارت خود را از مزرعه شروع کرده و به انبار ختم می گردد. این حشره در سال ۶ نسل دارد که فاصله نسلها در تابستان یک ماه، در زمستان ۴ ماه و در بهار و پائیز ۲ ماه می باشد. در مناطق حاره این حشره بین ۱۳-۱۲ نسل دارد. خسارت این آفت روی برگهای توتون و گوجه فرنگی تا ۷۰% گزارش شده است. در استان فارس خسارت اندامهای هوایی سیب زمینی برخی اوقات به ۹۰% می رسد.
کنترل:
الف- مزرعه:
۱-در منطقه فارس اگر کشت سیب زمینی در اواسط اسفند ماه شروع و برداشت در اواخر خرداد ماه خاتمه یابد خسارت آفت ضعیف و آلودگی غده ها کم می باشد.
۲-پنج تا شش هفته بعد از کشت پای بوته های سیب زمینی خاک داده شود که حشره کامل قادر به تخمریزی روی غده ها نشود. در ضمن پس از آبیاری سله شکنی انجام می گیرد. چون در هنگام آبیاری به خصوص نوبت اول سطح پشته ها فرسایش نموده و در زیر ترک خوردگی ایجاد شده که دسترسی پروانه ها به غده ها داخل خاک سهل و آسان می گردد.
۳-از بین بردن بقایای گیاهی.
۴- کشت ارقام زودرس
۵- شخم عمیق پس از برداشت
ب- انبار:
۱- شیوة انبارداری صحیح.
۲- پائین نگه داشتن درجه حرارت بین ۴ تا ۶ درجه سانتی گراد.
۳- عدم انتقال غده های آلوده به انبار.
۴- استفاده از تله های فرمونی و نوری در انبار برای شکار پروانه ها
پروانه کله مرده
acherontia atropos
(lep: sphingidae)

زمستان را به صورت شفره در خاک می گذراند. اوایل بهار پروانه ها ظاهر و پس از جفت گیری، تخمهای خود را روی علفهای هرز یا بوته سیب زمینی یا گوجه فرنگی می گذارد. لاروها پس از خروج از تخم از برگ گیاه میزبان تغذیه می کنند و بعد از حدود ۸۰ روز در درون خاک تبدیل به شفیره می شوند. در نقاط معتدل دو نسل در سال دارد. این حشره علاقة زیادی به عسل داشته و گاهی وارد کندوهای عسل می شود ولی زنبورها این حشره را می کشند و مومیائی می کنند. به دلیل بزرگی جثه توسط پرندگان و سایر جانواران شکار شده و احتیاج به مبارزة اختصاصی ندارد.
کرم مفتولی ریشه click beetle
agriotes lineatus
(col.: elateridae)


معرفی آفت
به گیاهان مختلفی نظیر سیب زمینی، گندم، هویج، ذرت، کاهو، گوجه فرنگی، چغندرقند، توتون، تره فرنگی، جو و پنبه خسارت می زند. لارو این حشره از گیاهچه هاییکه به تازگی از جوانه زدن بذر ایجاد شده اند تغذیه نموده و حشره کامل نیز از گردة گلها تغذیه می نماید. لارو آفت غدة سیب زمینی را سوراخ می کند و در داخل آن کانالهائی به طول ۳-۲ میلی متر بوجود می آورد و خود نیز در داخل این کانالها به سر می برد. روی ریشه گندم نیز قسمتی از آن را به صورت قلوه کن مورد تغذیه قرار می دهد.
زیست شناسی:
سوسکهای ماده پس از جفت گیری به داخل خاک نفوذ کرده و در آنجا تخم خود را روی ریشة‌ میزبان قرار می دهد. تخمها پس از چند روز تفریخ می شود ولی دورة تکامل لارو طولانی و ممکن است ۵-۳ سال طول بکشد. لاروها در برابر خشکی بسیار حساس هستند. مرحله شفیرگی نیز در داخل خاک سپری می شود. به صورت لارو یا شفیره زمستان گذرانی می کند.
کنترل:
· تناوب، کنترل علفهای هرز، شخم عمیق و ازبین بردن غده های آلوده
· آبیاری مناسب . استفاده از تله های نوری برای به دام انداختن حشرات کامل
· کلرپیریفوس(دورسبان) و دیازینون(بازودین) g 5%و ۳۰کیلوگرم در هکتار
· مونوکروتوفوس (نوواکرون) به نسبت ۱٫۵ تا ۲ در هزار