موضوع: همه چیز درباره برنج

علفهاي هرز برنج و آفات مهم برنج:
اين علفها شامل سوروف ، اويار سلام ، قاشق واش ، تير كمان آبي ، بندواش ، سل واش و …….. ميباشند كه هزينه مبارزه با اين علفها بخش اعظمي از اقتصاد كشاورزي برنج را شامل ميگردد .
مهمترين آفات برنج در ايران
از مهمترين آفات برنج كه ساليانه خسارات هنگفتي را بر جاي مي گذارد كرم ساقه برنج ( Chilo Suppressalis ) مي باشد . اين آفت ، حشره اي است كه براي اولين بار در سال 1351 در مزارع تنكابن و رامسر طغيان كرد و در مدت كوتاهي با افزايش جمعيت و ايجاد خسارت اقتصادي شديد نظر همگان را جلب نمود .

كرم ساقه خوار برنج كه بعنوان يكي از خطرناكترين آفات برنج در دنيا بشمار مي آيد ، در زمستان بصورت لار و كامل در داخل ساقه هاي خشك برنج و يا علفهاي هرز اطراف مزرعه بسر مي برد و در حدود اوايل ارديبهشت ، هنگاميكه حداقل دماي هوا ، 10 درجه سانتيگراد باشد ، شفيره ها در داخل ساقه هاي باقيمانده برنج سال قبل و يا علفهاي هرز مزرعه ، در اطراف سوراخهاي ايجاد شده توسط لاروها ، تشكيل ميگردد .
در حدود بيستم ارديبهشت ماه ، اولين پروانه ها ظاهر ميشوند كه در اواسط خرداد به حداكثر خود مي رسند . عمر پروانه ها ، حداكثر يك هفته است و در اين مدت بطور متوسط 230 عدد تخم توسط هر پروانه گذرانده ميشود . تفريخ تخمها در دماي حداقل 10 تا 12 درجه سانتيگراد بمدت 5 تا 11 روز بسته به دماي محيط انجام مي گيرد . اين كرم در طول سال 2 تا 3 نسل دارد و از زمان نشاء كاري تا هنگام برداشت برنج در مزارع فعاليت زيستي دارد . خسارات وارده طي نسلهاي دوم و سوم بيشتر است .
امروزه با كرم ساقه خوار برنج به سه طريق ، زراعي ، شيميايي وبيولوژيك مبارزه ميشود از راههاي اساسي براي مبارزه با اين ‌آفت ، ايجاد شبكه مراقبت و پيش آگاهي با استفاده از اطلاعات جوي است كه كمتر مورد توجه قرار گرفته است ، در صورتيكه ثابت شده است ، مراحل سيكل دگرديسي اين‌‌ آفت ، همبستگي بالايي را با دما و ساير پارامترهاي جوي دارد .
در مبارزه بيولوژيك ، از زنبور تريكو گراما براي پارازيته كردن تخم پروانه ساقه خوار برنج استفاده ميشود كه نحوه و زمان فعاليت اين زنبور نيز تابعي از شرايط جوي بويژه دما مي باشد .
ساير آفات برنج شامل شب پره يك نقطه اي برنج ، سرخوطومي برنج ، زنجره برنج ، كرم برگخوار برنج ومگس خزانه برنج مي باشند .
گونه های برنج:
برنج گياهی با تنوع ژنتيکی و توان سازگاری زيادی است. گونه زراعی مهم برنج Oriza sativa L. است که دارای 24=2n کروموزوم می باشد، يک گونه زراعی ديگر به نام Oryza glaberrima steud وجود دارد، که در جنوب آفريقا کشت می شود، اين گونه نسبت به گونه قبلی دارای قدمت و تنوع ژنتيکی کمتری است.
گونه های وحشی زيادی از جنس Oryza درجهان مشاهده شده که تتراپلوئيد و دارای28=2n کروموزوم می باشند. ارقام و گونه هایO.nivara,O.rufipogon,Sharma,Shastry,Griff از خويشاوندان نزديک برنج زراعی O.sativa L. می باشند. O.rufipogon برنج وحشی دائمی و O.nivara برنج وحشی يک ساله می باشد.
O.sativaاز گونه های مهم برنج است که در قاره های آسيا، اروپا، آمريکا کاشته می شود، برنج های زراعی ايران از اين نوع اند. اين گونه دارای انواع مختلف به شرح زير می باشد:
1- نوع اينديکا (Indica )
از نوع های گرمسيری برنج است که درمقابل خشکی، بيماری و آفت مقاوم بوده و دارای ارقام مختلفی از نظر زمان رويش است. اين نوع، شامل برنج های دانه دراز و ساقه های بلند می باشند که دربرابر ريزش دانه حساس هستند و درکشورهای هندوستان، سری لانکا، تايلند و مالزی کشت می شوند.
2- نوع ژاپونيکا (Japonica)
از نوع معتدل برنج بوده و درمقابل سرما مقاوم است. اين نوع شامل برنج های ساقه نسبتاً کوتاه و دانه گرد بوده و درکشورهای چين، کره، ژاپن، کاليفرنيا و کشورهای اروپائی کشت می شود.
3- نوع جاوانيکا (Javanica)
از نوع های حد واسط برنج است. اين نوع برنج در کشورهای اندونزی، فيليپين، تايوان و ژاپن کشت می شود.
طبقه بندی واريته های برنج
واريته ها يا ارقام مختلف برنج از سوی سازمان خواربار و کشاورزی جهانی (FAO) به اشکال مختلفی طبقه بندی می شود، که ازنظر طول دانه به چهار گروه زير تقسيم می شوند:
الف- برنج های خيلی طويل که اندازه دانه آنها بيش از 7 ميليمتر هستند.
ب- برنج های طويل که بين 6 تا 7 ميليمتر طول دارند.
پ- برنج های متوسط که طول آنها بين 5 تا 99/5 ميليمتر است.
ت- برنج های کوتاه که طول آنها کمتر از5 ميليمتر است.
در ايران نيز برنج را براساس طول دانه به سه نوع دانه بلند، دانه متوسط و دانه کوتاه تقسيم بندی نموده اند. به برنج هايی که طول دانه آنها بين 61/6 تا 0/7 ميليمتر باشد دانه بلند گفته می شود و از مرغوبترين نوع برنج محسوب می شود، برنج هائی که طول آنها بين 51/5 تا 6/6 ميلی متر است دانه متوسط و به برنج هايی که طول آنها از 5/5 ميليمتر کمتر باشد، دانه کوتاه گفته می شود، اين نوع برنج ها از نظر تجاری ارزش کمی دارند
سطح زير کشت برنج در ايران :
سطح زير کشت شلتوک در جهان، ايران و ده کشور عمده توليد کننده در سال 2003
کشور
سطح زير کشت(واحد هکتار)

جهان
150,938,100

چين
27,398,000

هند
44,000,000

اندونزي
11,600,000

بنگلادش
11,100,000

ويتنام
7,443,600

ميانمار
5,600,000

تايلند
11,000,000

ژاپن
1,680,000

فيليپين
4,095,000

برزيل
3,156,360

ايران
560,000

مأخذ: صفحه ابرمتني فائو
سطح زير کشت در ايران
برنج پس از گندم مهمترين محصول کشاورزي است و نقش بسيار بارز و چشمگيري در تغذيه مردم جهان و نيز کشورمان دارد و همينطور اين محصول پس از گندم بيشترين سطح اراضي کشاورزي را در جهان به خود اختصاص داده است . بر اساس آخرين آمار منتشر شده از سوي سازمان خوار و بار کشاورزي جهان، در آخرين سال مورد گزارش(2003) سطح کشت برنج جهان 150,938,100 هکتار بوده است .
بر اساس آخرين آمارگيري که درسال 81 انجام شده است سطح زير کشت برنج کشورمان 611238 هزار هکتار بوده است، که نسبت به سال گذشته 7/18 در صد افزايش داشته است و در سال 82 سطح زير کشت برنج کشورمان 583،773 هزار هکتار بوده است . با توجه به اينکه محصول برنج براي رشد و نمو و بازدهي، به آب و هوايي مرطوب و نسبتاً گرم و آب فراوان نياز دارد و مساعدترين منطقه براي کشت آن، سواحل جنوبي درياي مازندران است، بنابراين بيشترين سطح زير کشت برنج در استانهاي ساحلي درياي خزر قرار دارد.
بر همين اساس و بر اساس نتايج آخرين طرح آماري اجرا شده در سال 1382، بيشترين سطح در استان گيلان با 196،530 هکتار مي باشد. پس از گيلان که مقام اول را درسطح زير کشت دارا است، استانهاي مازندران، گلستان و خوزستان به ترتيب مقام دوم تا چهارم را به خود اختصاص داده اند. استان يزد با 13 هکتار کمترين سطح برنج درکل کشور را دارد. مازندران و گيلان جمعاً 5/68 درصد از سطح زير کشت شلتوک کل کشور را داشته و مهمترين مناطق کشت برنج به شمار مي آيند.همچنين مناطق اصلي کشت برنج مازندران، گيلان، فارس، خوزستان و گلستان بيشترين درصد از سطح کل کشور را به خود اختصاص داده اند.
جدول سطح زير کشت شلتوک کشور در سالهاي 82

استان
سطح زير کشت شلتوک(هکتار)

کل کشور
584،074

آذربايجان شرقي
2،285

آذربايجان غربي
110

اردبيل
157

اصفهان
15،327

ايلام
1،778

تهران
-

چهارمحال وبختياري
4،099

خراسان
2،053

خوزستان
50،022

زنجان
2،706

سيستان و بلوچستان
597

فارس
49،688

قزوين
3،554

کردستان
39

کرمانشاه
826

کهگيلويه و بوير احمد
8،777

گيلان
196،530

لرستان
3،286

مازندران
185،342

گلستان
56،586

يزد
13

مأخذ: وزارت جهاد کشاورزي (آمار مقدماتي

ساقه برنج راست ، استوانه‌ای و جز در قسمتی که گره‌ها وجود دارند تو خالی است. ارتفاع ساقه به 60 تا 200 سانتیمتر می‌رسد. برنج علاوه بر ساقه اصلی ، 4 تا 5 ساقه فرعی دارد. برگهای برنج به صورت متناوب در دو ردیف در دو طرف ساقه قرار گرفته‌اند. برگ برنج دارای غلاف ، پهنک ، زبانک و گوشوارک است. همچنین برنج مانند گندم ، دارای گل آذین خوشه‌ای می‌باشد که دانه‌ها در آن قرار می‌گیرند.
برخلاف سنبلچه‌های گندم و جو و ذرت که فشرده و نزدیک به هم هستند، سنبلچه‌های برنج به صورت غیر فشرده روی محورهای اصلی و فرعی گل آذین قرار می‌گیرد. میوه برنج دارای غلافی سفید رنگ ، قهوه‌ای ، کهربایی ، قرمز یا بنفش است که این میوه را به همراه غلاف آن ، شلتوک می‌نامند. برای قابل استفاده شدن برنج برای انسان ، باید شلتوک را پوست کنند،
پيشينه برنج در ايران | کشت برنج در ايران:
پيشينه برنج در ايران | کشت برنج در ايران
موطن اصلي برنج آسياي جنوب شرقي است . به عقيده ب- م- ژوکوفسکي، هند و چين و اندونزي موطن اصلي برنج است.
شلتوک از هند و برمه ( ميانمار ) به تدريج به ساير نقاط جهان راه يافته است . کشت برنج که امروزه جزء لاينفک حيات ميليونها مردم در سراسر جهان است، درچين و هند سابقه اي هفت هزار ساله دارد و پس از آن کشورهاي تايلند، فيليپين، ژاپن، ويتنام، کره شمالي وجنوبي، مالزي و تايوان نيز در آسياي جنوب شرقي به اين مجموعه اضافه شده اند. در حال حاضر 90 درصد برنج دنيا در چين، هندوستان، ژاپن، کره، جنوب شرقي آسيا و جزاير مجاور اقيانوس آرام ( قاره آسيا ) و 10 در صد بقيه در ديگر قاره ها کشت مي شود.
کشت برنج در آسياي مرکزي در حدود قرن هفتم پيش از ميلاد رواج داشته است . برنج کاري از کشورهاي جنوبي تر آسيا که درآنها زراعت غلات رواج داشته، از حدود هزاره ششم تا پنجم قبل از ميلاد شروع و سپس به آسياي مرکزي آمد. درنيمه دوم هزاره سوم و ابتداي هزاره دوم، سطح زير کشت برنج افزايشي چشمگير يافت. باستان شناسان معتقدند که در اين دوره در اثر ادغام دو فرهنگ، تمدني شهر نشين در جنوب آسياي مرکزي به وجود آمد، اين دو فرهنگ شامل سومر و ايلام (عيلام ) در غرب و تمدنهاي باستاني دشت رود سند در جنوب بودند. بدون شک پيوند با هند به زراعت برنج آبي در آسياي مرکزي کمک کرد. براي تعيين تاريخ دقيق اين دوره هنوز شواهد باستان شناختي کافي به دست نيامده است .با ايجاد کانالها در دوره سلسله هخامنشي ( قرن ششم تاچهارم قبل از ميلاد ) که بر بخش وسيعي از آسياي مرکز ي تسلط داشت، توسعه کشاورزي تسريع شد و گندم، جو، ارزن و محصولات متعدد ديگري ازجمله انگور و احتمالاً برنج توليد مي شده است و درزمان پيشروي اسکندر به سوي هند (327 ق.م ) برنجکاري در باکتريا ( بلخ ) رواج داشت. کشت برنج درخاور ميانه، بابل و سوريه در قرن سوم تا دوم پيش از ميلاد و درمصر و اسپانيا در قرن هشتم ميلادي صورت گرفته است . اگر چه آقاي نقي بهرامي عقيده دارد که « شلتوک براي اولين بار در دوره پادشاهي خسرو انوشيروان ( 531 تا 579 ميلادي ) از هندوستان به ايران آورده شده است »، ليکن اي ،پ ،پتروشفسکي مورخ شهير روسي در بحث از تاريخ برنج معتقد است که «تاريخ کشت و گسترش برنج در ايران به طور کامل معين نشده است، اما کشت برنج درمقياس محدود، در پايان دوره ساسانيان (236 تا 651 ميلادي) و گسترش وسيع آن از قرن 10 ميلادي به بعد صورت گرفته است» .
پيشينه برنج درايران
بر اساس نظر لائوفر، کشت برنج درايران پس از تسلط اعراب به ايران، رونق گرفته است، به نظر وي، در دوره ساسانيان برنجکاري وجود نداشته است. م.و.پيگوليوسکايا با توجه به اسناد مکتوب، کشت برنج درايران را به دوره ساسانيان منتسب مي داند. پروفسور ام - جي - ميسون نيز در بحث از تاريخ گسترش شلتوک درکشورهاي خاورميانه مي نويسد که :کشت برنج در ايران از اوايل قرن اول ميلادي شروع شده است. اگر چه شلتوک در ايران، اوايل قرن اول ميلادي کشت مي شد، ليکن کشت و گسترش آن درسطح وسيع، به احتمال زياد از قرن 6 تا 7 ميلادي آغاز شده است.
کشت برنج در ايران
بيشترين کشت برنج در ايران در سه استان شمالي کشور گيلان، مازندران و گلستان که اطراف درياي خزر قرار دارند با 71 در صد سطح زير کشت از کل کشور انجام مي گيرد، و از مراکز عمده کشت و توليد برنج به حساب مي آيند. تنوع ارقام محلي و اصلاح شده آنها در اين استانها بسيار زياد است و کليه ارقام درشش گروه تقسيم شده اند. برنج دانه بلند مرغوب، دانه بلند پر محصول، دانه متوسط مرغوب، دانه متوسط پرمحصول، دانه کوتاه مرغوب ودانه کوتاه پر محصول.
به جز نواحي نيمه بياباني کوهپايه اي جنوب البرز، نواحي شرقي کرمان، حوزه اصفهان، سيرجان و نواحي بياباني داخلي و کناره جنوب، در ساير نواحي کشور نيز کشت برنج انجام مي گيرد. بنابراين علاوه بر استانهاي گيلان، مازندران و گلستان، در سه استان خوزستان، فارس و اصفهان نيز برنج کشت مي شود که کثرت ارقام محلي و اصلاح شده نيز در اين سه استان زياد است. پس از اين شش استان، يازده استان ديگر کشور نيز به کشت برنج اشتغال دارند که جمعاً 7/6 درصد از سطح زير کشت کل کشور را به خود اختصاص داده اند ولي تنوع ارقام در اين استانها قابل توجه نيست و بيشتر از يک يا دو رقم در آنجا کشت نمي شود. در ايران حدود 30 تا 40 سال قبل، برنج در بين خانوارهاي متوسط و کم درآمد، به عنوان غذايي گرانقيمت محسوب وبيشتر در ميهماني ها و عيدها مصرف مي شد. اما امروزه با تغيير فرهنگ غذايي، برنج نقشي اساسي درتأمين غذاي مردم کشور داشته وبه غذايي همگاني و ملي تبديل شده است. تهيه انواع پلوها همراه با خورشت، پلوهاي مخلوط، شيريني هاي برنجي، فرني، نان برنجي، رشته خوشکار، آرد برنج، شير برنج، نوعي آش کدو، حلواي برنجي، کوفته برنجي، شله زرد و غيره بيان از مصرف متنوع برنج درکشور دارد
با عمود كردن برگ ساقه برنج، مي‌توان محصول را بيشتر كرد :
پژوهشگران ژاپني دانشگاه توكيو با استفاده از يك فناوري كه سبب عمود شدن برگهاي ساقه برنج شد، توانستند كه محصول آن را به اندازه قابل توجهي بيشتر كنند.

برپايه گزارش علمي روزنامه ماينيچي ، با استفاده از عمود كردن برگهاي ساقه برنج، برگهاي پاييني ساقه هم بيشتر از نور خورشيد بهره برده وبه‌همين دليل بدون آنكه نياز به افزايش دادن اندازه كود باشد، محصول برنج بيشتر مي‌شود.
براساس اين گزارش، ساكاموتو يكي از پژوهشگران دانشگاه توكيو دراين‌باره گفت كه در اثر تغييراتي كه بگونه تصادفي در يك ساقه برنج انجام شده، آنان متوجه شده‌اند كه برگهاي آن بگونه عمودي رشد مي‌كنند.
به گفته‌وي، پژوهشگران ژاپني پس از بررسي ژن اين ساقه برنج متوجه شده‌اند كه فعاليت يك نوع ازآنزيم‌هايي كه سازنده يك گونه هورمون گياهي به نام براسينوترويد مي‌باشد، دچار دگرگوني شده است.
پژوهشگران ژاپني با استفاده از فناوري ژني اقدام به پرورش آزمايشي اين گونه ساقه برنج كردند كه نتيجه‌آن نشان داده كه محصول برنج نسبت به روشهاي كنوني ‪ ۳۰‬درصد بيشتر مي‌شود.
اين دستاورد پژوهشگران ژاپني قرار است درمجله علمي نيچير بايكو تكنولوژي منتشر شود.

کشت برنج در ايران بيشترين کشت برنج در ايران در سه استان شمالي کشور گيلان، مازندران و گلستان که اطراف درياي خزر قرار دارند با 71 در صد سطح زير کشت از کل کشور انجام مي گيرد، و از مراکز عمده کشت و توليد برنج به حساب مي آيند. تنوع ارقام محلي و اصلاح شده آنها در اين استانها بسيار زياد است و کليه ارقام درشش گروه تقسيم شده اند. برنج دانه بلند مرغوب، دانه بلند پر محصول، دانه متوسط مرغوب، دانه متوسط پرمحصول، دانه کوتاه مرغوب ودانه کوتاه پر محصول.
به جز نواحي نيمه بياباني کوهپايه اي جنوب البرز، نواحي شرقي کرمان، حوزه اصفهان، سيرجان و نواحي بياباني داخلي و کناره جنوب، در ساير نواحي کشور نيز کشت برنج انجام مي گيرد. بنابراين علاوه بر استانهاي گيلان، مازندران و گلستان، در سه استان خوزستان، فارس و اصفهان نيز برنج کشت مي شود که کثرت ارقام محلي و اصلاح شده نيز در اين سه استان زياد است. پس از اين شش استان، يازده استان ديگر کشور نيز به کشت برنج اشتغال دارند که جمعاً 7/6 درصد از سطح زير کشت کل کشور را به خود اختصاص داده اند ولي تنوع ارقام در اين استانها قابل توجه نيست و بيشتر از يک يا دو رقم در آنجا کشت نمي شود. در ايران حدود 30 تا 40 سال قبل، برنج در بين خانوارهاي متوسط و کم درآمد، به عنوان غذايي گرانقيمت محسوب وبيشتر در ميهماني ها و عيدها مصرف مي شد. اما امروزه با تغيير فرهنگ غذايي، برنج نقشي اساسي درتأمين غذاي مردم کشور داشته وبه غذايي همگاني و ملي تبديل شده است. تهيه انواع پلوها همراه با خورشت، پلوهاي مخلوط، شيريني هاي برنجي، فرني، نان برنجي، رشته خوشکار، آرد برنج، شير برنج، نوعي آش کدو، حلواي برنجي، کوفته برنجي، شله زرد و غيره بيان از مصرف متنوع برنج درکشور دارد
با عمود كردن برگ ساقه برنج، مي‌توان محصول را بيشتر كرد :
پژوهشگران ژاپني دانشگاه توكيو با استفاده از يك فناوري كه سبب عمود شدن برگهاي ساقه برنج شد، توانستند كه محصول آن را به اندازه قابل توجهي بيشتر كنند.

برپايه گزارش علمي روزنامه ماينيچي ، با استفاده از عمود كردن برگهاي ساقه برنج، برگهاي پاييني ساقه هم بيشتر از نور خورشيد بهره برده وبه‌همين دليل بدون آنكه نياز به افزايش دادن اندازه كود باشد، محصول برنج بيشتر مي‌شود.
براساس اين گزارش، ساكاموتو يكي از پژوهشگران دانشگاه توكيو دراين‌باره گفت كه در اثر تغييراتي كه بگونه تصادفي در يك ساقه برنج انجام شده، آنان متوجه شده‌اند كه برگهاي آن بگونه عمودي رشد مي‌كنند.
به گفته‌وي، پژوهشگران ژاپني پس از بررسي ژن اين ساقه برنج متوجه شده‌اند كه فعاليت يك نوع ازآنزيم‌هايي كه سازنده يك گونه هورمون گياهي به نام براسينوترويد مي‌باشد، دچار دگرگوني شده است.
پژوهشگران ژاپني با استفاده از فناوري ژني اقدام به پرورش آزمايشي اين گونه ساقه برنج كردند كه نتيجه‌آن نشان داده كه محصول برنج نسبت به روشهاي كنوني ‪ ۳۰‬درصد بيشتر مي‌شود.
اين دستاورد پژوهشگران ژاپني قرار است درمجله علمي نيچير بايكو تكنولوژي منتشر شود.

کاشت
برنج




عملیات
تهیه بذر برای کاشت در خزانه











شالیکاران،
بذری را که برای کاشت انتخاب می‌نمایند، عموماً از محصول سال قبل تهیه شده است. کشاورزان
بعد از برداشت برنج و خشک کردن آن مقداری بذر را بصورت شلتوک یا بصورت خوشه نگهداری
می‌نمایند تا در سال بعد از این بذر جهت کاشت در خزانه استفاده نمایند.






گاهی
اوقات بعلت خرابی محصول، کمی بذر و یا تغییر رقم محصول، بذر را از نقاط دیگر تهیه می‌نمایند.






بذری
که به این طریق تهیه شده است در جای خشک و مناسبی نگهداری می‌شود. بطوری که حشرات،
پرندگان و جوندگان مثل موش به آن دسترسی نداشته باشند. استفاده از این بذر در استانهای
شمالی کشور از حدود دوم الی پنجم فروردین ماه آغاز می‌گردد.







عملیات جوانه‌دار نمودن بذر:






بذر
ذخیره شده در موقع کاشت باید جهت کاشت آماده شود. بسته به میزان بذر در داخل ظرف یا
حوضی که در حیاط منزل معمولاً به این منظور تعبیه شده مقداری آب ریخته و سپس در داخل
آن نمک می‌ریزند. معمولاً 3 تا 4 کیلوگرم نمک برای 18 لیتر آب مناسب است.






در
بعضی از مناطق شالیکاران از تخم‌مرغ تازه بعنوان معیار نمک استفاده می‌نمایند. بدین
ترتیب غلظت نمک به 08/1 تا 11/1 می‌رسد این غلظت در ارقام مختلف برنج متفاوت است و
در ارقام ریشکدار کمتر و در ارقام بدون ریشک بیشتر است.






وقتی
محلول آب و نمک بدین طریق تهیه شد، شلتوکها را در داخل آن ریخته و خوب بهم می‌زنند.
بعلت اختلاف وزنی که بین بذرهای سبک و سنگین بوجود می‌آید بذور سنگین در ته و بذور
سبک در روی محلول می‌مانند. این بذور که در سطح می‌مانند بی‌ارزشمند و باید درو ریخته
شوند، زیرا دارای ارزش جوانه‌زنی نیستند و به اصطلاح پوک هستند. بذوری که در ته می‌مانند
سالم و مناسبند و چنانچه کاشته شوند تولید جوانه می‌نمایند. این بذور را جمع‌آوری نموده
و بلافاصله با آب خالص بخوبی می‌شویند تا هیچ اثری از نمک روی آن باقی نماند.






بذور
سالمی را که بدین طریق تهیه شده ، در داخل گونی یا کیسه‌هایی می‌ریزند، البته تمامی
حجم کیسه را از بذر پر نمی‌نمایند. چون بذور در اثر جذب آب ازدیاد حجم پیدا می‌نمایند
و ممکن است کیسه در اثر این عمل پاره شود. پس از اینکه بذور در داخل کیسه ریخته شده
این کیسه یا گونی‌ها را در داخل ظرف یا حوض پر از آب می‌اندازند و بسته به درجه حرارت
محیط آنرا بمدت 2 تا 3 روز در داخل آب قرار می‌دهند. تا این بذور آب کافی جذب نمایند.
در این مدت روزی 2 تا 3 مرتبه به ظرف یا حوض، آب اضافه می‌کنند زیرا آب بوسیله جذب
شدن توسط بذور کاهش می‌یابد و یا ممکن است از کنار و یا کف حوض نشت نماید. پس از گذشت
این مدت بذور آب داده شده را از داخل آب بیرون می‌کشند و سپس در محیطی مناسب در داخل
حیاط روی زمین، گونی، پارچه یا حصیری پهن می‌نمایند و بذور خیس شده را روی آن می‌ریزند.
سپس روی آنرا با کیسه یا نمدی می‌پوشانند. این عمل ممکن است بسته به درجه حرارت محیط
تا یک هفته نیز طول بکشد. پس از این مدت بذور جوانه‌دار شده و آماده جهت کاشت در خزانه
می‌باشند. مدت لازم برای جوانه‌دار شده شدن بذر بسته به دمای محیط از 2 تا 8 روز متفاوت
است. هر چه درجه حرارت بیشتر باشد مدتی که بذر می‌تواند جوانه‌دار شود کاهش می‌یابد.






حداقل
درجه حرارت لازم برای جوانه‌درا شدن بذر 12 درجه سانتی‌گراد و حداکثر 25 درجه سانتی‌گراد
است.







عملیات تهیه خزانه:



در
نقاط مختلف کشور کشت برنج به دو روش نشایی و مستقیم انجام می‌شود.






در
اکثر مناطق کشور کشت به روش نشایی انجام می‌گیرد. در استانهای گیلان و مازندران نیز
کشت برنج به طریق نشایی انجام می‌شود. بعلت طیف گسترده علفهای
هرز بخصوص در استان گیلان، کشت برنج به طریق مستقیم به هیچ وجه توصیه نمی‌گردد. بدین
جهت همزمان و یا قبل از جوانه‌دار نمودن بذر اقدام به تهیه خزانه می‌نمایند.






خزانه
برنج که در استان گیلان به آن «تمبیجار» می‌گویند‏، قطعه زمین کوچک و محصوری است که
در داخل زمین اصلی یا در قطعه‌ای از زمین در خارج مزرعه اصلی تعبیه می‌گردد. زمینی
که برای خزانه انتخاب می‌گردد باید در اواخر پاییز به عمق 15 تا 20 سانتی‌متر شخم زده
شود و در اواخر زمستان قبل از شروع فصل کشت روی آن مقداری کود دامی کاملاً پوسیده بریزند،
سپس آنرا کاملاً با خاک مخلوط نمایند.






پس
از این عمل در خزانه آب ریخته و با ادوات کشاورزی از قبیل تیلر و یا گاوآهن‌هایی که
بوسیله حیواناتی مانند گاو کشیده می‌شود. زمین را شخم می‌زنند و سنگ و کلوخ‌های موجود
در سطح زمین را جمع‌آوری یا خورد می‌کنند.






سپس
مقداری کود ازته (شکری) و مقداری کود فسفره (فسفات آمونیم) به زمین می‌دهند، پس از
انجام این عمل بوسیله ماله یا وسایل دیگر که کاملاً صاف است سطح زمین را هموار و یکنواخت
می‌نمایند، بعداً زمین را به عرض 5/2 تا 3 متر و به طول 5 تا 10 متر مرزبندی می‌نمایند.
بدین ترتیب خزانه برنج آماده برای کاشت بذر جوانه‌دار شده می‌باشد. سه روز قبل از بذرپاسی
می‌توان خاک را با سموم بوتاکلر و یا بنتیوکارپ برای کنترل سوروف سمپاشی نمود.






در
این موقع باید سطح خزانه حداقل 3 سانتی‌متر آب داشته باشد. میزان مصرف این سموم به
مقدار 4 تا 6 سانتی‌متر مکعب سم در 10 متر مربع خزانه می‌باشد.






یک
روش دیگر که برای تهیه خزانه انجام می‌شود. لگدکوبی زمین پس از شخم است. این بدان دلیل
است که اولاً: زمین سفت شود تا ریشه گیاه به عمق زیاد خاک نفوذ نکند و کندن آن برای
انتقال به زمین اصلی راحت‌تر باشد.






ثانیاً:
گیاه از مواد غذایی موجود در سطح خاک بهتر استفاده نماید.







خزانه‌های ژاپنی برنج:






بهترین
نوع خزانه تهیه خزانه به روش جوی پشته‌ای یا ژاپنی می‌باشد. در این روش میزان بذر مصرفی
حداکثر 30 کیلوگرم برای 100 متر مربع از خزانه است. در حالی که در خزانه‌های سنتی 100
کیلوگرم بذر در این سطح مصرف می‌شود. هر چند در این خزانه‌ها کاهش مقدار مصرف بذر باعث
رقابت علفهای هرز می‌گردد. ولی در این صورت بذور از غذا، فضا و نور بیشتری بهره‌مند
می‌گردد و در نتیجه ریشه‌های سالم و قوی و با قدرت ریشه‌زایی کافی بدست می‌آید. بعلاوه
در صورت ضرورت می‌توان مدت بیشتری آنها را در خزانه نگهداری و حفظ نمود. در این نوع
از خزانه شخم زمین در دو نوبت یکی در پاییز و دیگری در بهار به عمق 8 سانتی‌متر انجام
می‌شود. سپس زمین ماله‌کشی شده و تسطیح می‌گردد.






پس
از این عمل زمین را مرزبندی می‌نمایند و در اطراف مرزها جوی‌هایی ایجاد می‌نمایند.
آب از این جوی‌ها عبور می‌نمایند و در داخل کرتها نشت می‌یابد. وقتی خزانه به این صورت
آماده شد 3 تا 6 سانتی‌متر آب در داخل خزانه نگه داشته و بذر را روی سطح آب می‌پاشند
که با ته‌نشین شدن، بذرها به زمین می‌چسبند، یا اینکه ابتدا در زمین آب وارد می‌کنند
و پس از خیس شدن زمین، آب را خارج کرده و سپس بذرپاشی می‌کنند و آنگاه بذرها را به
سطح خاک می‌فشانند.







عملیات کاشت بذر در خزانه :






بعد
از اینکه خزانه آماده شد، داخل هر یک از کرتهای آماده شده تا ارتفاع 3 سانتی‌متر آب
نگه می‌دارند. سپس بذور جوانه‌دار شده را بصورت دستپاش و متراکم در سطح خزانه می‌پاشند.






در
استان گیلان بعد از سه روز آب داخل خزانه را خارج کرده و روی بذرها کلش سوخته می‌ریزند
زیرا اولاً: سبب تقویت زمین می‌شود. ثانیاً: از برخورد مستقیم نور خورشید به بذور تازه
جوانه‌دار شده جلوگیری می‌نماید. ثالثاً: از تبخیر سطح خزانه جلوگیری می‌شود. رابعاً:
از حمله آفات نظیر گنجشک به بذرهای جوانه‌دار شده جلوگیری بعمل می‌آورد.






از
این موقع به بعد فقط روزها در داخل خزانه آب وجود دارد و در هنگام غروب آب خزانه را
خارج می‌نمایند. این عمل همچنان ادامه می‌یابد تا برنج به اندازه کافی رشد نماید. در
بعضی از نقاط استان گیلان بعد از اینکه بذر جوانه‌دار شده را در سطح خزانه پاشیدند
روزی چند بار زمین خزانه را آبیاری می‌نمایند و کلش سوخته را بعد از 2 تا 3 روز در
سطح خزانه برنج می‌پاشند.






حدود
4 تا 5 روز عمل آبیاری خزانه ادامه می‌یابد و پس از آن، آب را وارد خزانه نموده و دیگر
عمل آبیاری را انجام نمی‌دهند و این عمل تا رسیدن گیاه به رشد کافی ادامه می‌یابد.
بعد از بذرپاشی (حدود 2 هفته بعد) وقتی سوروف 2 تا 3 برگه است، از پروپانیل به مقدار
10 تا 12 سانتی‌متر مکعب برای هر 10 متر مربع خزانه در اغلب نقاط استان‌های گیلان و
مازندران عملیات کاشت بذر در خزانه از حدود 10 تا 16 فروردین ماه آغاز می‌گردد.







عملیات نگهداری و مراقبت از خزانه:






چون
کاشت بذر در اوایل فروردین ماه انجام می‌گیرد و در این موقع از سال در اغلب نقاط هوا
سرد است بدین جهت در بسیاری از نقاط برنجکاری شمال سطح خزانه را با پلاستیک می‌پوشانند.






استفاده
از پلاستیک باعث می‌شود که رشد برنج در اثر افزایش دما تسریع یابد. شالیکاران در روزهای
آفتابی و گرم اطراف پلاستیک را کنار می‌زنند تا درجه حرارت داخل خزانه کاهش یافته،
همچنین اکسیژن به داخل آن نفوذ نماید. حتی در بعضی از مناطق روزها پوشش پلاستیکی را
بر می‌دارند و در شب مجدداً بعلت افزایش سرما و کاهش دما روی آنرا پلاستیک می‌کشند.






این
عمل تا مرحله 2 تا 3 برگی شدن نشاء ضروری است و بعد از آن استفاده از پلاستیک ضرورتی
ندارد. در گیلان 25 تا 30 روز طول می‌کشد تا رشد نشاء کامل شود و آماده انتقال به زمین
اصلی گردد در این حالت نشاء‌های جوان و قوی دارای 15 تا 20 سانتی‌متر ارتفاع بوده و
4 تا 5 برگی هستند مراقبتهای دیگری که در مدت رشد نشاء‌ها باید از خزانه بعمل آورد
عبارتند از :






1-در
مدت رشد نشاء‌ها باید آب داخل خزانه را حداقل روزی یک مرتبه کنترل نمود.






2-همچنین
در این مدت می‌توان برای تامین مواد غذایی خزانه از کودهای دامی، آلی و معدنی نسبت
به مساحت خزانه مورد نظر استفاده کرد.






3-کودهای
شیمیایی از قبیل اوره و سوپر فسفات هر کدام به میزان 5/2 کیلوگرم در هکتار می‌توان
به سطح خزانه افزود.






4-کود
فسفره را قبل از کاشت بذر در خزانه به زمین می‌دهند.






5-کود
ازته را در دو مرحله، یکی قبل از کاشت و دیگری چند هفته بعد از کاشت بذر در خزانه به
زمین می‌افزایند.






6-علفهای
هرز خزانه را باید مرتباً وجین کرد و از بین برد.






7-هر
روز باید کنترل خزانه بدقت انجام گیرد تا مورد حمله آفاتی از قبیل پرندگان، مگس خزانه
و غیره قرار نگیرند و همچنین عاری از بیماری مختلف باشد.






8-در
صورت مشاهده تراکم علفهای هرز و همچنین آفات و بیماریها باید بطور مناسبی سطح خزانه
را سمپاشی نمود



عملیات کاشت در زمین اصلی



شالیکاران
استان گیلان قبل از کاشت برنج در زمین اصلی اقدام به مرمت و بازسازی مرزها و کرت‌ها
می‌نمایند. چون جوی‌ها و رودخانه‌هایی که شالیزار را مشروب می‌نماید، اغلب مشترک می‌باشند،
لذا کشاورزان بطور دسته جمعی اقدام به کندن و لایه‌روبی، آنها‌ می‌نمایند.




از
عملیات دیگری که قبل از کاشت زمین اصلی انجام می‌گیرد پاک کردن زمین از کاه و کلش و
اجسام خارجی دیگر می‌باشد.





شخم شالیزار در دو نوبت انجام می‌گیرد:




نوبت
اول؛ در پاییز یا اواخر زمستان و شخم دوم بوسیله تیلر که در بهار انجام می‌گیرد

شخم
دوم؛ عمود بر جهت شخم اول انجام می‌گیرد. پس از آن عمل تسطیح و ماله‌کشی که «پیشکاول»
نیز نام دارد انجام گرفته و سطح زمین کاملاً هموار می‌گردد. به عمل صاف کردن زمین در
بعضی نقاط شمال «لت زدن» نیز می‌گویند. عمل لت زدن باید بدقت انجام گیرد تا سطح زمین
کاملاً صاف و یکنواخت گردد و ارتفاع آب در نقاط مختلف سطح زمین یکسان باشد. بعد از
این عمل زمین را همانند سال قبل کرت‌بندی می‌نماید

در
گیلان دو نوع شخم در اوایل بهار و قبل از نشاء‌کاری انجام می‌گیرد و عمل تسطیح زمین
و ماله‌کشی حدود چند روز قبل از انتقال نشاء به زمین اصلی صورت می‌گیرد.



اندازه
کرتها نیز معیار مشخصی نداشته و هر شخصی بنا به تجربه و مساحت زمین و موقعیت آن شالیزار
را کرت‌بندی می‌نماید.




معمولاً
اندازه کرتها در نقاط شیبدار نسبت به زمین‌های مسطح باید کمتر در نظر گرفته شود. شخم
زمین در مناطق برنجکاری شمال کشور گاهی بوسیله گاو آهن نیز انجام می‌گیرد. قدمت گاوآهن
بسیار زیاد بوده و به هزاران سال قبل از میلاد مسیح بر می‌گردد و مراحل تکامل آن از
چوب به آهن و شکل‌گیری آن در دوره‌های مختلف انجام گرفته است. شخم با گاوآهن احتیاج
به انرژی زیاد دارد زیرا عمق شخم را با فشار دادن بر روی دست تنظیم می‌نمایند. گاوآهن‌های
ایرانی دارای قدمت سه هزار ساله می‌باشند که تا کنون تغییرات زیادی در ساختمان آن بوجود
آمده است. در آزمایشات بعمل آمده مشخص شده است که نسبت محصول در شخم با گاوآهن‌های
فرنگی و ایرانی به نسبت
o:spt="75" path="m@4@5l@4@11@9@11@9@5xe" stroked="f"> است.






با
توجه به این، متاسفانه هنوز هم استفاده از این نوع وسیله در شخم شالیزار مرسوم است.
در هر هکتار از برنجکاری گیلان عملیات لایروبی، مرزکشی و آماده سازی زمین به 170 ساعت
وقت نیاز دارد.




عملیات
انتقال نشاء از خزانه به زمین اصل


عمل
انتقال نشاء از خزانه به زمین اصلی برای انجام عمل کاشت را نشاء‌کاری می‌نامند.




در
استان گیلان عملیات نشاء‌کاری از اوایل تا اواسط اردیبهشت‌ماه شروع می‌شود. در این
موقع نشاء‌ها به اندازه طبیعی خود یعنی 20 تا 25 سانتی‌متر رسیده و دارای 4 تا 5 برگ
هستند. برای انجام نشاء‌کاری، باید نشاء‌ها از خزانه کنده شده و به زمین اصلی منتقل
شوند قبل از کندن نشاء‌ها خزانه باید کاملاً آبیاری شود تا عمل کندن نشاء‌ها به آسانی
صورت گرفته و به ریشه‌ها آسیبی وارد نگردد. عملیات کندن نشاء‌ها بطریق سنتی بوده و
بوسیله دست انجام می‌گیرد. کاشت نشاء‌ها در زمین اصلی در استان گیلان توسط زنان و در
استان مازندران توسط مردان ماهر شالیکار انجام می‌گیرد. نشاء‌ها بدقت و آرامی از داخل
خزانه کنده می‌شوند و علفهای هرز آن جدا می‌گردند. از مهمترین علفهای هرزی که در این
مرحله در خزانه زیاد دیده می‌شود علف هرز مهم شالیزار به نام سوروف است. که در مراحل
اولیه رشد خود بسیار شبیه نشاء‌های برنج بوده و تنها کشاورزان با تجربه می‌توانند آنرا
از برنج تشخیص داده و از نشاء جدا نمایند.





بطور
کلی برنج دارای زبانک و گوشوارک می‌باشد، ولی سوروف فاقد آنها بوده و یا فقط زبانک
دارد.






بدین
طریق براحتی می‌توان برنج را از سوروف تشخیص داد. پس از این عمل نشاء‌ها را بصورت 150
تا 200 عددی و گاهی بیشتر دسته‌بندی نموده و توسط ظروفی بنام طشت یا قایق‌های چوبی
کوچک از محل خزانه به محل کاشت در زمین اصلی منتقل می‌نمایند.






نشاء
کارها، برنج را در جلوی خود کاشته و بتدریج به عقب حرکت می‌نمایند تا علاوه بر تسریع
در عمل نشاء‌کاری از لگدکوب شدن نشاء‌ها جلوگیری بعمل آید.






فاصله
کاشت نشاء‌ها بسته به رقم و واریته برنج متفاوت می‌باشد بعنوان مثال در ارقام پر محصول
ندا، که تولید پنجه‌های زیادی می‌نماید فاصله کاشت باید بیشتر در نظر گرفته شود. در
هنگام نشاء‌کاری باید در داخل زمین شالیزار به اندازه کافی آب وجود داشته باشد زیرا
آب مانع رشد علفهای هرز و کم شدن درجه حرارت می‌شود. همچنین وجود آب بعنوان یک قیم
برای نشاء بوده و از خوابیدن نشاء‌ها جلوگیری می‌نماید.





نشاء‌ها
به صورت کپه‌ای کاشته می‌شوند و در هر محل یا نقطه از کاشت بسته به رقم، واریته و همچنین
ضعیف یا قوی بودن نشاء 2 تا 5 و گاهی اوقات تا 7 عدد نشاء را اقرار می‌دهند و در بعضی
از نقاط، تعدادی نشاء‌ها را بصورت دسته‌ای روی زمین قرار می‌دهند تا در مواقع لزوم
در صورت خراب و یا نابود شدن تعدادی از نشاء‌ها از آنها استفاده نمایند اخیراً در بعضی
نقاط از ماشین نشاء‌کار جهت عمل نشاء‌کاری استفاده می‌شود. بعد از کاشت باید به زمین
شالیزار کود شیمیایی افزود. کودهایی که می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند، اوره و
فسفات آمونیوم (هر کدام به مقدار 100 کیلوگرم در هکتار) می‌باشند.
منبع: از کتاب کاشت، داشت، برداشت برنج

تالیف دکتر سید محمود اخوت


عضو هیئت علمی دانشگاه تهران


و مهندس دانش وکیلی