موضوع: درخت انار و نیارهای آن

درخت :
انار درخت کوچکی است که ارتفاع آن حداکثر تا 6 متر میرسد و در مناطق نیمه گرمسیری میروید. گلهای انار درشت به رنگ قرمز اناری ولی بی بو میباشد. میوه آن کروی با اندازه های مختلف دارای پوستی قرمز رنگ و یا زرد رنگ میباشد. رویهمرفته در حدود بیست نوع مختلف انار که شامل واریته های بسیار متنوعی میباشد در دنیا موجود است. انار از گیاهان بومی ایران بشمار می آید، و امروزه به صورت وحشی در کلیه سواحل دریای شمال و نقاط استپی معتدل نظیر جنگلهای غرب در لرستان، کردستان، بختیاری و فارس میروید. ایرانیان از حدود سه هزار سال پیش با کشت انار آشنائی داشتند و با کشت مداوم آن در نقاط مختلف و مساعد آنرا به صورت اهلی درآورده و با سلکسیونهای متعدد موفق به کشت ارقام پر محصول و مرغوب تجاری در کلیه مناطق از جمله در نواحی حاشیه کویر مرکزی ایران شدند. به گونه ای که هم اکنون شهرهای مستقر در این مناطق از عمده ترین مراکز استقرار باغات انار میباشند


نیاز غذایی درخت انار

تامین نیاز غذائی درختان بشکل بهینه ضامن تولید اقتصادی و بهره برداری مناسب خواهد بود. از اینرو شناخت دقیق نیاز غذایی درختان انار و نقش هر یک از عناصر غذایی در چرخه سوخت و ساز یا متابولیسم گیاه راهنمای ما در مدیریت و نگهداری باغات انار میباشد.
بدلیل تاثیرات کودهای شیمیایی بر سلامت خاک و کیفیت محصولا کشاورزی موضوع استفاده از کودهای آلی و حذف کامل کودهای شیمیایی از چرخه تولید و تمرکز بر تولیدات ارگانیک مسئله مهم دیگری است که مسیر کشاورزی نوین را روشن میسازد. هدف ما در این سایت نیز توسعه باغداری ارگانیک میباشد. باغات انار ایران عملا از سموم کشاورزی استفاده نمیکنند. میتوان با افزایش آگاهی باغداران و ارتقاء دیدگاه کارشناسان باغداری موضوع حذف کودهای شیمیایی را مدیریت کرده و با ارائه جایگزینهای موثر باغات انار ایران را بسوی تولیدی کاملا ارگانیک هدایت نمود.
مواد غذایی ضروری گیاه
تحقیقات نشان میدهد که برای عمده گیاهان وجود 16 عنصر شیمیایی برای رشد و نمو آنها ضروری است این عناصر در دو گروه عمده شامل 3 عنصر غیر معدنی و 13 عنصر معدنی طبقه بندی شده اند.
عناصر غذایی غیر معدنی : شامل کربن (C) هیدروژن(H) و اکسیژن (O) میباشد. این عناصر در اتمسفر و آب یافت میشوند و در فرایند فتوسنتز مورد استفاده و عامل اصلی رشد گیاهان هستند.
عناصر غذایی معدنی : شامل عناصر پر مصرف (ماکرو) ازت(N) فسفر(P) پتاسیم(K) کلسیم(Ca) منیزیم(Mg) و گوگرد(S) بعلاوه عناصر کم مصرف (میکرو) آهن(Fe) منگنز(Mn) روی(Zn) مولیبدن(Mo) مس(Cu) کلر(Cl) و بر(Br) میباشد. وجود پنج عنصر وانادیم، کبالت، سیلیکن، نیکل، و سدیم نیز در خاک ضروری است که تقریبا هیچگاه کمبود آنها حس نمیشود.
گیاهان عناصر ماکرو را بیشتر مصرف میکنند و از اینرو آنها به عنوان عناصر پر مصرف شناخته میشوند. اما میزان مصرف عناصر تعیین کننده درجه اهمیت آنها نیست چرا که میزان تولید محصول بر اساس میزان قابل دسترس عنصری تعیین میشود که در حداقل قرار دارد. و چنانچه بدون توجه به نسبت عناصر در خاک اقدام به افزایش کمی تعداد از عناصر نماییم، نه تنها تاثیری بر عملکرد درخت نخواهد داشت بلکه در مواردی به نتایج معکوس منجر خواهد شد. اطلاع از نسبت عناصر موجود در خاک مناسب درختان انار از راه تجزیه ماده خشک آن حاصل میگردد که میتواند در مدیریت تغذیه گیاهان راه گشا باشد. در جدول ذیل نسبت عناصر در ماده خشک انار آورده شده است.
میزان و حد مطلوب عناصر موجود در آزمون برگ انارهای پرورشی

عنصر	ازت %	پتاسیم %	کلسیم %	منیزیم %	فسفر %	گوگرد	آهن ppm	منگنز ppm	بر ppm	روی ppm	مس ppm	مولیبدن ppm
میزان	2.5 - 2	1.5 - 0.6	2 - 0.7	0.2 - 0.1	0.2 - 0.1	-	200 - 70	70 - 15	60 - 25	70 - 15	70 - 30	-

درختان انار با حفظ نسبتهای مذکور مقادیر متنابهی از کلیه مواد معدنی فوق الذکر را از خاک کشاورزی جذب میکنند. جایگزینی این عناصر از طریق کودهی مستمر سالیانه یا دوره ای سبب پایداری در رشد و تولید محصول مناسب خواهد بود. این جایگزینی از طریق کودهای شیمیایی و کودهای آلی صورت میگیرد در ادامه به نقش هریک از این عناصر و نحوه جذب آنها از طریق معرفی کودهای شیمیایی موجود در بازار خواهیم پرداخت.

میزان و حد مطلوب عناصر موجود در آزمون خاک برای انارهای پرورشی

عنصر	کربن %	ازت %	فسفر ppm	پتاسیم ppm	منیزیم ppm	گوگرد ppm	آهن ppm	منگنز ppm	روی ppm	مس ppm	بر ppm
مقدار قابل جذب	بیش از 1	بیش از 0.5	15	220	600	بیش از 15	6	5	1.5	1.0	1.0

ازت : ازت فراوان ترین عنصر موجود در جو میباشد. و در بین عناصر پر مصرفترین عنصر بوده که بصورت یونهای نیترات NO3-1 و آمونیم NH4+1 و اوره CH4N2O از طریق ریشه ها جذب و پس از انتقال به برگها در سنتز اسیدهای آمینه دخالت و نهایتا پروتئینها را میسازند.
ازت بخش مهمی از سایر ترکیبات آلی نظیر رنگدانه کلروفیل و کوآنزیم ها را تشکیل میدهد. ازت رشد رویشی درخت را تحریک میکند و در صورت مصرف زیاد منجر به ایجاد بافتهای نرم و افزایش پاجوش و تنه جوش در درخت شده و بر فرآیند تولید محصول اثر معکوس میگذارد.
ازت خاک از دو منبع کودهای آلی و شیمیایی تامین میگردند. کودهای حیوانی و کودهای سبز عمده ترین منابع آلی تامین ازت میباشند. کود اوره با 46% ازت و نیترات آمونیوم با 33.5% ازت و نیترات پتاسیم با 20.5% ازت و ... از عمده ترین کودهای شیمیایی و منبع تامین ازت میباشند.
نیترات یک آنیون بسیار محلول است که بوسیله خاک جذب نمی شود و از اینرو براحتی میتواند بطرف ریشه ها حرکت کند و یا بوسیله آبشویی از دسترس گیاه خارج شود. اوره نیز متحرک و علی رغم جذب آسان میتواند با آبشویی از دسترس خارج شود، اما آمونیوم بار مثبت دارد و مثل سایر کاتیونها جذب ذرات خاک میشود و از اینرو تحرک و آبشویی آن محدود است.
اوره بطور کامل در آب محلول بوده و از اینرو تنها ترکیب مطمئن برای استفاده در تانک کود میباشد. سایر ترکیبات ازت امکان انحلال کامل در آب را نداشته و ار اینرو توصیه میگردد به هیچ عنوان از این کودها در تانک کود استفاده نکنید. بی دقتی در این امر به گرفتگی سراسری قطره چکانها منجر میگردد.
در مورد مصرف کود ازت همیشه به نسبت بین ماده آلی کربن C و ماده معدنی ازت N توجه داشته باشید. بهترین نسبت C/N = 10 میباشد که بسیار ایده آل میباشد شما سعی کنید این نسبت در عمل به کمتر از 2 کاهش نیابد از اینرو قبل از تامین کمبود ازت از طریق کود شیمیایی به افزایش ماده آلی خاک اعتنا کنید در غیر اینصورت درختی با قدرت رویش بالا و توان زایشی محدود را به ارث خواهید برد.
نیاز خالص هر درخت بالغ انار به کود ازته حدود 100 گرم در سال میباشد. تامین این عنصر از طریق کودهای شیمیایی نیازمند توجه ویژه ای است. حدود 200 گرم کود اوره 46% تامین کننده نیاز درخت به این عنصر اساسی میباشد. کود اوره بسرعت در آب حل شده و جذب گیاه میگردد، غلظت بالای این کود در اوائل دوره رشد در پایان زمستان میتواند با افزایش رشد رویشی و کاهش گل انگیزی درخت گردد. از اینرو توصیه ما این است که این کود را در 3 نوبت ابتدا یک سوم کود ازته از ترکیبات آمونیوم را در اواخر پائیز و پس از خواب رفتن درخت در اعماق زمین چال کود کرده و تا پایان اردیبهشت و تبدیل شدن میوه ها از تحویل کود ازته همرا آب آبیاری و سایر روشها جدا خودداری کنید. پس از این مقطع بهتر است این کود را در غلضتهای پائین همراه آب آبیاری در چند نوبت برای درخت تا اواخر تیر ماه تامین نمائید. در اواخر دوره رشد نیز تامین کود ازته در غلظت کم همره آب آبیاری جهت کامل شدن میوه ها موثر خواهد بود.
فسفر : فسفر یک عصر تشکیل دهنده تمام بافتهای گیاهی است که بویژه در بخشهای جوان، گلها و بذرها به مقدار زیادی وجود دارد. وجود این عنصر برای تقسیم سلولی و نمو بافتهای مریسمی ضروری است. فسفر عنصر تشکیل دهنده بسیاری از ترکیبات مانند اسیدهای نوکلئیک، فسفرلیپیدها و کوآنزیم هایی مانند آدنوزین تری فسفات میباشد. نهالهای جوان به فسفر زیادی برای تحریک رشد ریشه ها دارند.
حداکثر فسفر قابل جذب گیاه در PH خاک بین 6.5 تا 7.5 اتفاق می افتد فسفر در خاک بصورت H2PO4-1 و HPO4-2 و PO4-3 قابل جذب است که در فرم اول بیشتر و سریعتر جذب میشود.
کودهای شیمیایی فسفاته در انواع مختلفی نظیر سوپر فسفات 7% و سوپر فسفات تریپل 12% که در آب نسبتا محلولند، همچنین منو و دی آمونیوم فسفات 8.7 و 21 درصد و ... که این دو از سنگهای فسفاته تولید شده و بمرور تبدیل و جذب میگردند.
کمبود فسفر بر رشد کلی درخت و ریشه ها اثر گذار است. در این حالت شاخه ها کوتاه و باریک شده برگهای جوان کوچک میگردند و زودتر از سایر برگها میریزند، همچنین گلدهی درختان بطور چشمگیری تحت تاثیر کمبود فسفر کاهش میابد و رسیدن و بلوغ میوه ها نیز به تاخیر می افتد. قرمز شدن ساقه و ارغوانی شدن برگها و خشک شدن نوک برگهای پیرتر از علائم کمبود فسفر میباشد زیرا این کمبود بر تشکیل سریعتر رنگدانه های آنتی سیانین اثر گذار است.
جذب فسفر عملا در خاکهای اسیدی و بازی با محدودیت مواجه است. در خاک اسیدی قوی فسفر بوسیله جذب مخصوص بر روی سطوح ذرات اکسید آلومینیم و آهن رسوب و به صورت فسفات آلومینیم و آهن محبوس میگردد. در خاکهای بازی فسفات کلسیم کم محلول تشکیل میشود و فسفر جذب شده از محلول خاک بوسیله ریشه ها با این فسفر جایگزین میشود و اگر کود فسفری به خاک اضافه شود بیشتر آن برای ریشه ها غیر قابل جذب میباشد.
نیاز خاص سالیانه هر درخت انار به فسفر حدود 45 گرم میباشد که به دلیل دیر جذب بودن میباید یک نوبت در سال و در انتهای پائیز در عمق 30 سانتی خاک چال کود شود. در صورت استفاده از فسفات دامونیم حدود 150 گرم از این کود که حاوی مقادیری ازت نیز میباشد باید مورد استفاده قرار گیرد.
پتاسیم : بر خلاف ازت و فسفر که بخشایی از ساختمان مولکولی بسیاری از ترکیبات آلی در گیاهان را تشکیل میدهند، پتاسیم نمی تواند وارد ترکیبات مهم تشکیل دهنده سلول مانند پروتئین ها، کلروفیل و کربوهیدراتها شود. بعبارتی پتاسیم در گیاه نقش ساختمانی ندارد و علی رغم مشخص نشدن نقش کامل این عنصر، ریشه ها مقدار زیادی پتاسیم را به چرخه سوخت و ساز گیاه وارد میکنند. پتاسیم نقش مهمی در فتوسنتز و ساخت کربوهیدراتها دارد این عنصر فعال کننده سیستم های آنزیمی گیاه است و نقش معنی داری در تعرق گیاهی و آب موجود در سلولهای گیاه دارد. بگونه ای که کمبود پتاسیم از عوامل اتلاف آب درختان محسوب میشود. در مقایسه با فسفر پتاسیم در مقادیر بیشتری در انواع خاکها یافت میشود.
شکل قابل جذب پتاسیم بصورت یون K+1 میباشد. کودهای شیمیایی پتاسه بصورت سولفات پتاسیم با 41.5% پتاسیم، نیترات پتاسیم، کلرور پتاسیم و ... میباشند که مورد اول بیشتر رایج میباشد.
گیاهان به مقدار زیادی پتاسیم نیاز دارند و معمولا پتاسیم را از سطح خاک گرفته و روی ریشه ها ذخیره میکنند. با جذب پتاسیم توسط ریشه ها خاک مجاور پتاسیم را در محل ریشه ها آزاد میکند. پتاسیم عموما در سطح رویی خاک از غلظت بالایی برخوردار است. برگردان کردن خاک سطحی و شخم سالیانه بستر خاک به افزایش سطح پتاسیم خاک در محدوده ریشه کمک میکند. از نتایج ملموس خاکپوشهای دوره ای در باغات انار ساوه افزایش سطح پتاسیم خاک میباشد.
نیاز خالص سالیانه هر درخت انار به پتاسیم حدود 50 گرم میباشد. اگر این نیاز توسط سولفات پتاسیم تامین میشود حدود 120 گرم از آنرا در دو نوبت اواخر پائیز و اوائل تابستان بمیزان برابر در عمق 20 سانتی خاک چال کنید. توجه داشته باشید تامین پتاسیم لازم در تابستان بر سطح تعرق گیاه اثر مثبت دارد.
کلسیم : کلسیم از عناصر ضروری برای رشد گیاه محسوب میشود. علی رغم اینکه مقادیر زیادی کلسیم توسط گیاهان از خاک جذب میشوند اما در عمل نیاز گیاهان به این عنصر بیش از نیاز به عناصر کم مصرف نیست. کلسیم بطور عمده در برگها وجود دارد، بذر و میوه ها نیز حاوی مقادیر متنابهی از این عنصر میباشد. در بین عناصر مورد نیاز گیاه کلسیم در کنار منیزیوم در محلول خاک بیشترین فراوانی را دارد. یونهای کلسیم حدود 80 درصد محلهای فعال بر روی ذرات خاک را در اشغال دارند این دسترسی فراون توسط فرآیند تبادل کاتیونی کنترل میشود. کلسیم عنصر بسیار مهمی برای نمو ریشه و اعمال آن است. این عنصر در تقسیم سلولی دخالت داشته و از اجزا تشکیل دهنده کروموزم میباشد و نقش تنظیم کننده در تنفس گیاه ایفا میکند.
این عنصر به شکل یون Ca+2 از محلول خاک یا کمپلکسهای رس جذب ریشه میشود. معمولا اکثر خاکها از مقدار کافی این عنصر برای رشد رضایت بخش گیاه برخوردارند. بعلاوه در بسیاری از کودهای شیمیایی که به صورت دوره ای مصرف میشود کلسیم بصورت جزء ثانویه و بشکل ناخالص در آنها وجود دارد بنابر این مصرف کودهای کلسیمی بشکل مستقل بندرت ضرورت میابد.
کمبود کلسیم در باغات انار امر مشهودی نیست از اینرو مصرف اینوع کودها در برنامه جاری باغات انار قرار ندارد. بطور کلی در شرائط اسیدی شدن خاک افزودن آهک یا همان کربنات کلسیم یا دولومیت میتواند ضمن خنثی کردن اثر اسیدی خاک کلسیم مورد نیاز را تامین نماید. برای رفع کمبود کلسیم در شرائط قلیائیت خاک که به جهت وجود سدیم زیاد حاصل میشود مصرف گچ به میزان ده تن در هکتار رافع مشکل خواهد بود.
منیزیوم : در برگ درخت انار مقادیر فراوانی منیزیوم یافت میشود . در هر ملکول کلروفیل نیز یک اتم منیزیوم وجود دارد، بهنگام کمبود منیزیوم نه تنها گیاهان زرد میشوند بلکه از تشکیل سایر رنگدانه های گیاهی ماند کاروتن کاسته میشود. منیزیم نقش مهمی در در فعال کردن سیستم آنزیمی و در متابلویسم کربوهیدراتها ایفا میکند. این عنصر بصورت کاتیون دو ظرفیتی Mg+2 توسط گیاه جذب میشود. شکل تجاری این عنصر بصورت دولومیت، سولفات منیزیم با 16% و اکسید منیزیم با 36% منیزیم در دسترس میباشد.


شیمی خاک منیزیوم نزدیک به کلسیم میباشد و علی رقم غلظت بالای این عنصر در برگ درختان انار نیاز به این عنصر در حد معمول میباشد. برای رفع نیاز هر درخت انار به این عنصر سالیانه حدود 100 گرم سولفات منیزیم را در اواخر پائیز در اعماق خاک دفن کنید.
گوگرد : گوگرد به مقدار فراوانی در گیاه بویژه در برگها یافت میشود. گوگرد جزء تشکیل دهنده پروتئین در گیاه است، مهمترین عمل گوگرد شرکت در تولید اسیدهای آمینه و بدنبال آن سنتز پروتئین است. این عنصر جزء مهمی در تشکیل ویتامینهای ضروری برای متابولیسم گیاه است .
گوگرد بصورت آنیون سولفات SO4-2 در محلول خاک وجود دارد. برخی کودهای شیمیایی دارای مقادیر مناسبی گوگرد هستند. سوپر فسفات معمولی 12% گوگرد، سولفات آمونیوم 24% گوگرد، سولفات پتاسیم دارای 17% گوگرد میباشد.
نقش گوگرد در کنترل اسیدیته خاک باعث شده استفاده مکرر از این کود بهمراه کودهای دیگر در دستور کار باغداران قرار گیرد. به جهت وجود این عنصر در ترکیبات ثانویه سایر کودها کمبود آن در باغات انار کمتر گزارش شده است.
هم اکنون کودهای گوگردی با غلظت حدود 50 درصد بصورت پودری و گرانوله در دسترس میباشند، برای تامین نیاز سالیانه درختان انار به عنصر گوگرد حدود 100 گرم کود گرانول گوگرد را بهمراه سایر کودها در عمق خاک در اواخر پائیز دفن نمائید.
منگنز : منگنز از عناصر غذایی کم مصرف محسوب میشود. این عنصر نقش ضروری در عمل تنفس داشته و فعال کننده آنزیمهایی مانند نیتریت ردوکتاز بوده که در متابولیسم ازت دخالت دارد. منگنز در خاک به شکل کاتیون دو ظرفیتی Mn+2 جذب میشود. در خاکهایی که میزان آهک بالاست مقدار منگنز قابل دسترس کم است.
مهمترین علامت کمبود منگنز بروز حالت زردی بین رگبرگها در برگهای پیر میباشد این حالت بویژه در سر شاخه های بالاتر بیشتر مشاهده میشود و گاهی نیز با توقف رشد سر شاخه ها همراه است.
رایجترین کود منگنز سولفات منگنز با 16 و یا 26 درصد منگنز است این کود هم در خاک های اسیدی وهم در خاک های قلیایی قابل مصرف است اکسید منگنز با حدود 70 درصد منگنز خالص به دلیل حلالیت محدود فقط در خاکهای اسیدی قابل مصرف است و کاربردی در خاک های آهکی ایران ندارد .منابع آلی این کد مثل Mn-EDTA با 12درصد منگنز نیز در دسترس است . که با توجه به قیمت بالای این کلات مصرف آن در شرایط حاد کمبود ، به صورت برگ پاشی توصیه می شود .
قابلیت حل شدن دی اکسید منگنز به PH وابسته است، بیشتر خاکها از منگنز کافی برخوردارند اما در اسیدیته بالا برای گیاهان غیر قابل جذب هستند این موضوع در شرائط خاکهای شنی بیشتر تشدید میشود از اینرو برای تامین منگنز درختان انار بهتر است حدود 50 گرم سولفات منگنز را بهمراه سایر کودها در اواخر پائیز در بستر درخت دفن نمائید. استفاده از کلات منگنز نیز بهمراه آب آبیاری برای یک نوبت پس از کامل شدن گلها در اوائل خرداد توصیه میگردد.
مس : مس در تشکیل کلروفیل و پدیده فتوسنتز دخالت دارد. همچنین باعث تحریک در تشکیل ویتامین A میشود. نقش متابولیکی مس در چندین سیستم آنزیمی مشخص شده است و همچنین نقش مهمی در بیوسنتز و فعالیت اتیلن به عنوان هورمون رسیدگی میوه ها داراست. فرم قابل جذ مس در خاک کاتیون دو ظرفیتی Cu+2 میباشد.
فرآیند جذب مخصوص قابلیت دسترسی مس را تحت تاثیر قرار میدهد، این فلز در اسیدیته بالا بسختی جذب میشود از اینرو استفاده از ترکیبات سولفاته در حل این مشکل موثر است.
سولفات مس با عیار 25% معمولترین منبع معدنی این عنصر میباشد که میتوان بصورت چال کود در بستر خاک یا محلول پاشی مورد استفاده قرار گیرد. بهتر است این کود به میزان 20 گرم بهمراه سایر کودها در اواخر پائیز در عمق خاک مدفون گردد و در شرائط کمبود حاد یک نوبت محلول پاشی با کلات مس پس از تبدیل شدن گلها به میوه در اوائل خرداد انجام گیرد. بدلیل اسیدی بودن این کلات در موقع مصرف باید در غلظت پائین حداکثر 2 در 1000 مصرف شود.
بور : بور در نقاط رشد و در بافتهای مریستمی گیاه موجود است. این عنصر در پدیدهای گلدهی، میوه دهی، متابولیسم ازت، حرکت و عمل هورمونها و تقسیم سلولی دخالت دارد و همچنین نقش بارزی در رشد لوله گرده داشته و اثر تحریک کنندگی آن در جذب اکسیژن و قند برای جوانه زنی دانه گردها به اثبات رسیده است. این عنصر در خاک بصورت اسید بوریک H3BO3 موجود بوده و بهمین صورت نیز جذب گیاه میگردد. بد شکلی میوه ها، ترک خردگی پوست، سخت شدن میوه و بعضا بروز شکاف در پوست درخت از علائم کمبود بور میباشد.
درختان میوه برای رفع کمبود بور از اسید بوریک با غلظت 17% یا بوراکس با غلظت 11% بهره میگیرند. این مواد در آب بسیار محلولند و میتوان از آنها بصورت محلولپاشی یا کودهی در خاک بهره گرفت. بدلیل دامنه باریک غلظت مناسب بور در خاک و خطر مسمومیت بور توصیه ما به استفاده دقیق از اسید بوریک بصورت کوددهی در خاک میباشد. این کود را به نسبت 10 گرم برای هر درخت همراه سایر کودها در اواخر پائیز در خاک مدفون کنید و در صورت نیاز پس از کامل شدن گلها در غلظت 2 در هزار یک نوبت در اوائل خرداد و یک نوبت در اواخر شهریور همزمان با خنک شدن هوا و تغیر رنگ میوه ها و قبل از رسیدن میوه ها محلول پاشی کنید.
روی : روی در بسیاری از آنزیمهای موجود در متابولیسم گیاه نقش دارد. مقدار RNA و ریبوزم موجود در سلولها به هنگام کمبود روی بشدت کاهش میابد. روی بطور غیر مستقیم روابط آب در گیاهان را تنظیم میکند. وجود این عنصر برای سنتز اسید آمینه تریپوفان که در تولید اکسین دخالت دارد ضروری است، فقدان اکسین IAA که در اثر کمبود روی رخ میدهد باعث عدم رشد دیواره سلولی و کاهش جذب آب در گیاه میشود. روی به شکل کاتیون دو ظرفیتی Zn+2 جذب گیاه میشود.
برای تامین نیاز سالیانه هر درخت انار به روی حدود 30 گرم سولفات روی 36% را همراه سایر کودها در اواخر پائیز در خاک دفن کنید. هم اکنون بسیار از کودهای پر مصرف با ترکیباتی حاوی روی ساخته میشوند همچنین استفاده از کلات روی بشکل محلول پاشی و همراه آب آبیاری در تانک کود برای یک نوبت در اوائل دوره رشد میوه ها موثر میباشد.
آهن : مهمترین عمل آهن حضور در سیستمهای آنزیمی گیاه است. وجود آهن برای سنتز کلروفیل ضروری است زیرا کمبود آن باعث زردی یا کلروز در برگها میشود. اهمیت آنزیمهای آهن دار به ویژه سیتوکرومها در عمل تنفس گیاه واضح است.
آهن بصورت فرو Fe+2 جذب گیاه میشود. با وجود اینکه مقدار این عنصر در خاکها زیاد است اما علائم کمبود آن به وفور گزارش شده است. در خاکهای قلیایی و اسیدی به علت فقدان آهن محلول، این کمبود بروز میکند، مضاف بر آن مقدار بیش از اندازه برخی از عناصر مانند فسفر، روی، مس، منگنز و نیکل در خاک میتواند به ایجاد این کمبود کمک کند.
حدود 50 گرم کود سولفات یا اکسید فرو بطور سالیانه تامین کننده نیاز هر درخت انار به عنصر آهن میباشد. در شرائط بروز مکرر کمبود این عنصر توجه داشته باشید اضافه کردن این نمکها به خاک چاره ساز نبوده و بهتر است از کلات آهن بصورت محلول پاشی و یا ترکیب در آب آبیاری بهره بگیرید. در مورد جذب کود آهن کمی حساس باشید. کمبود این عنصر بسرعت آثار خود را نمایان میکند. برگهای سوراخ و بد ریخت و زرد رنگ نشانه های آشکار شدن کمبود این عنصر میباشد.
مولیبدن : مولیبدن به مقدار بسیار کم برای گیاهان لازم است. این عنصر جزء تشکیل دهنده دو آنزیم مهم گیاهی بنامهای نیتروژناز و نیترات ردوکتاز میباشد. آنزیم نیتروژناز داری آهن و مولیبدن است و آنزیم نیترات ردوکتاز در متابولیسم دخالت دارد. مولیبدن بشکل مولیبدات MoO4-2 جذب گیاه میشود.
نیاز به مولیبدن در درخت انار بسیار محدود است و کمبود آن نیز گزارش نشده محلول پاشی با مولیبدات سدیم یا آمونیم و یا استفاده از کودهای میکرو کامل بصورت محلول پاشی یا همراه آب آبیاری موثر خواهد بود. برای سهولت کار میتوان حدود 10 گرم مولیبدات سدیم و یا آمونیوم را همراه سایر کودها در اواخر پائیز در خاک دفن نمود. کمبود این عنصر در خاکهای اسیدی بیشتر محتمل است.
کلرین : این عنصر بشکل آنیونی کلراید Cl-1 جذب گیاه میشود. بدلیل اینکه این عنصر عموما همراه بارندگی و ترکیبات ثانویه و بعضا آب آبیاری وارد خاک شده کمبود آن ملموس نبوده و برنامه ای برای تامین کودهای کلراین ضرورت ندارد.
اگر باغات خویش را به سیستمهای آبیاری تحت فشار مجهز کرده اید بهترین راه تامین کودهای شیمیایی استفاده آنها از طریق تانک کود میباشد. هم اکنون کودهای کامل قابل حل در آب تولید شده که در زمان توزیع توسط تانک کود با کاهش PH آب ضمن ایجاد شرائط مناسب برای جذب ریز مغزی ها از رسوب عناصر در قطره چکانها جلوگیری و باعث حل شدن و شستشوی آنها میگردد. تنها نکته منفی در استفاده از این روش در مقایسه با چال کود، توده ای شدن و بلوکه شدن ساختمان خاک به شکل سراسری میباشد. این معضل نتیجه طبیعی استفاده از کود های شیمیایی است که ساختمان خاک را تحت تاثیر قرار میدهد.

---

میتوان با قاطعیت بر تاثیر منفی کودهای شیمیایی بر عملکرد کیفی درخت انار تاکید کرد. متاسفانه به جهت فقدان جایگزینهای مناسب و نبود یک رژیم تغذیه ملی برای باغات انار و توزیع سهمیه ای این کودهای شیمیایی از سوی ادارت کشاورزی به عنوان سهمیه سالیانه استفاده از این نوع کودها در حال تبدیل شدن به عرفی مخرب میباشد. امید است مسئولان با درک ارزش ارگانیک باغات انار ایران در صدد اعمال جایگزینهای مناسب بوده و با گرایش به استفاده از کودهای بیولوژیک پاسدار این میراث گرانسنگ باشند.
ما خود را به کشت ارگانیک متعهد میدانیم و اعتقاد ما به حذف کامل کودهای شیمیایی از چرخه تولید باغات انار میباشد. کودهای حیوانی تمام عناصر مورد نیاز درخت را با حفظ نسبتهای مناسب در خود دارند. اگر به توصیه های مبنائی این سایت در مورد انتخاب اقلیم، خاک، آب و معماری باغات اعتنا کرده اید مطمئن باشید بستر مناسب برای یک تولید ارگانیک را در اختیار دارید. در بحث ذیل با تشریح خصوصیات کودهای آلی نحوه تامین نیاز غذایی درختان انار از طریق کودهای حیوانی تشریح خواهد شد.
مواد آلی به علت اثرات سازندهای که بر خصوصیات فیزیکی (پایداری خاکدانه ها)، شیمیایی (افزایش ظرفیت نگهداری عنصری) و بیولوژیکی (اکتیویته بیوماس میکروبی) دارد، به عنوان رکن باروری خاک شناخته شده است. به طور خلاصه نقش ماده آلی در تامین سلامت و کیفیت خاک را میتوان به شرح زیر بیان داشت:
1ـ منبع کربن و انرژی برای میکروارگانیسمهای خاک
2ـ منبع عناصر غذایی نظیر نیتروژن، گوگرد، فسفر و …
3ـ پایداری و نگهداری ذرات خاک به عنوان خاکدانه یا خاک واحد و کاهش خطر فرسایش خاک
4ـ توسعه تخلخل خاک و افزایش ظرفیت نگهداری هوا و آب و تسهیل توسعه و رشد ریشهای درخت
5ـ حفظ و ابقای عناصر غذایی و جلوگیری از هدر رفت آنها با افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی (CEC) و ظرفیت تبادل آنیونی
6ـ جلوگیری از فشردگی و تراکم خاک با پائین نگهداشتن وزن مخصوص ظاهری و ممانعت از ایجاد قشرها و پوستههای سخت، ترک و گسل
7ـ افزایش قابلیت خاکورزی و تغییر در خصوصیات خاک مثل کاهش چسبندگی، افزایش نفوذپذیری و نرمی خاک
8ـ ابقای کربن از اتمسفر و دیگر منابع
9ـ کاهش اثرات محیطی منفی مثل اثر حشرهکشها، فلزات سنگین و بسیاری از آلایندههای دیگر
10- افزایش قدرت بافری خاک و مقابله با تغییرات سریع اسیدیته خاک
11- تعدیل سرعت نفوذ آب در خاک و کاهش تولید رواناب
استفاده از کودهای آلی عامل اساسی در برقراری توازن تغذیه ای درختان انار محسوب میشود. باروری و حاصلخیزی یک خاک علاوه بر وابسته بودن به مقدار عناصر غذایی به توازن و تعادل آنها نیز شدیداً وابسته است. به طوری که در حالت عدم توازن و تعادل تغذیه ای، مصرف کودها نه تنها موثر واقع نمیشود، حتی در بعضی مواقع در جهت عکس عمل کرده و کشاورزان را متحمل ضررهای اقتصادی فراوانی میکنند. مثلاً در سطح ثابت K، افزایش کود ازتی نه تنها افزایش عملکردی را به دنبال نداشته بلکه در بعضی مواقع منجر به کاهش آن نیز شده است، لذا اهمیت توازن تغذیه ای در بعضی موارد و در مورد بعضی عناصر بیش از خود آنهاست بطوریکه متخصصین تغذیه اغلب برای آگاهی از وضعیت تغذیه ای گیاهان نسبتهای بین عناصر را به غلظت واحد آنها ترجیح میدهند، اما از طرفی هم ایجاد توازن تغذیه ای و مصرف متعادل کودهای شیمیایی کاری بسیار دشوار و وقتگیر است و نیازمند صدها آزمایش کودی در مناطق مختلف میباشد که غالباً هم به خاطر شرایط پیچیده خاک، نیاز و قدرت متفاوت گیاهان، رفتارهای متفاوت عناصر در خاک، عوامل متغیر محیطی و شرایط مدیریتی مزرعه نتایج مطلوبی نمیدهند. بنابراین استفاده از کودهای دامی که اکثریت عناصر مورد نیاز گیاهان را تقریباً به نسبتی که آنها جذب میکنند دارا هستند دامنه موفقیت را افزایش میدهند. چرا که در یک تن کود دامی خوب 4 کیلوگرم ازت، 3.5 کیلوگرم فسفر، 4 کیلوگرم پتاسیم، 2 کیلوگرم کلسیم، 5 کیلوگرم منیزیوم، 3 کیلوگرم گوگرد و به مقداری کمتر ریزمغذیها وجوددارد و خاک را در درازمدت در جهت تعادل پیش خواهد برد. بنابراین با افزودن 30 تن کود دامی مرغوب به یک هکتار خاک زراعی حدود 120 کیلوگرم ازت، 100 کیلوگرم فسفر، 120 کیلوگرم پتاسیم و … به خاک افزوده میشود که تقریباً با نیاز گیاهان مطابقت دارند و البته بسته به نوع خاک و گیاه بایستی کاستیها را توسط کودهای آلی پر ظرفیت جبران نمود.

مصرف کودهای آلی بر خواص بیولوژیک خاک اثر مثبت دارد. خاک یک محیط زنده است که بسته به نوع آن در هر سانتیمتر مکعب آن میلیونها موجود زنده از جمله قارچها، باکتریها و … زندگی میکنند و مهمترین نقش را در تخریب و تحول مواد آلی در خاک بر عهده دارند و به مراحل هوموسی و معدنی شدن مواد آلی سرعت میبخشند.
با مطالعه بیولوژی ارگانیسمهای خاک میتوان دریافت که با افزایش مواد آلی خاک، محیط جهت رشد آنها مساعدتر شده و بر جمعیت آنها افزوده میشود، طوری که هر چه مواد آلی خاک (تا حدی) افزایش یابد ارگانیسمهای آن زیاد شده و خاک شکل زنده تری به خود میگیرد و هر چه خاک زنده تر باشد به دلایل زیر حاصلخیزتر خواهد بود:
1- تولید هوموس (هوموس به خاطر خواص کلوئیدی یکی از ارکان حاصلخیزی خاک است)
2- معدنی شدن وگردش سریع عناصر غذایی
3- افزایش جذب عناصر غذایی توسط گیاهان به خصوص در مورد فسفر
4- افزایش تثبیت ازت (باکتریهای آزاد-ریزوبیومها و …) و اکسیداسیون گوگرد و تبدیل آن به شکل قابل جذب SO4-2 که این مسئله در خاکهای آهکی کشور ما اهمیت قابل ملاحظهای دارد، چون که در این نوع خاکها به علت بالا بودن pH تیوباسیلوسها جمعیت کمی داشته و افزایش عنصری به خاکها اغلب بی ثمر بوده و به شکل قابل جذب آن تبدیل نمیشود، لذا با وجود ماده آلی میکروارگانیسمهای دیگر وارد عمل شده و در نتیجه گوگرد را به سولفات که قابل استفاده برای گیاهان است تبدیل مینمایند.

مقدار ماده آلی خاک به وسیله تعادل بین اضافه شدن مواد آلی گیاهی و جانوری و مقدار هدر رفت و تجزیه آن کنترل میشود. اضافه شدن و کاهش یافتن ماده آلی باید همواره به وسیله عوامل و فعالیتهای مدیریتی به شدت تحت کنترل قرار داشته باشد. مقدار آب قابل دسترسی برای رشد گیاه اولین فاکتور کنترل کننده در تولید مواد گیاهی است. حاصلخیزی خاک و میزان دمای هوا دو عامل عمده دیگر به شمار میآیند. سرعت تجزیه ماده آلی در دمای نزدیک به صفر درجه خیلی پائین است اما با افزایش دما سرعت تجزیه ماده آلی به شدت افزایش مییابد. از اینرو در اقلیم گرم ایران مواد آلی خاک بسرعت تجزیه شده و در سیکل مصرف قرار میگیرند جایگزینی مواد آلی عمدتا به شکل کودهای حیوانی در دوره های زمانی متعارف از نکات قابل تعمل در مدیریت باغات انار میباشد.