موضوع: ایجاد نهالستان مرکبات

چكيده:

مركبات يكي از ميوه*هاي نيمه*گرمسيري است كه تا سال 1297 (هجري شمسي) در ايران از طريق بذر تكثير مي*شد. اين روش داراي معايبي ازقبيل، پرتيغي، ديرباردهي، كم*باردهي، ايجاد وارياسيون و همچنين حساسيت به گموز مركبات مي*باشد. براي رفع معايب نامبرده، تكثير مركبات بروش *پيوند بر روي پايه*هاي مقاوم متداول گرديد. براي توليد نهال سالم در نهالستان داشتن مواد گياهي سالم ضروری است..

انواع بيماريهاي قارچي، ويروسي، ويروئيدي و آفات و جوندگان نهالستان مركبات را تهديد مي*نمايد. بهترين روش اجراي مديريت تلفيقي (IPM*) در نهالستان، استفاده از دانش با نظارت و مراقبت دقيق با انتخاب مكان مناسب و بكارگيري سيستم*ها و امكانات لازم، همچنين استفاده از بذور و مواد گياهي سالم و مقاوم با توجه به عوامل محدودكننده در مناطق مركبات*خيز كشور و رعايت اصول تغذيه صحيح و نهايتاً استفاده اصولي از سموم شيميايي با كمترين خسارت به محيط براي كنترل عوامل خسارت*زا مي*باشد.

مقدمه:

امروزه ارقام تجاري مركبات را معمولاً از روش پيوند تكثير مي*نمايند، زيرا تكثير از طريق بذر باعث بروز مشكلاتي از قبيل؛ ايجاد وارياسيون، ديرباردهي، كم*باري و پرتيغي مي*شود. تيغ نهالهاي بذري باعث خسارت به محصول و كاهش عمر انباري ميوه مي*گردد. همچنين ارقام بذري توليدشده به بيماري قارچي گموز مركبات حساس مي*باشند. بهترين روش رفع اين معايب، تكثير مركبات ازطريق كاشت بذر و توليد پايه مقاوم با اجراي پيوند پوستي (T* معكوس) مي*باشد. براي توليد نهال سالم پيوندي، احداث نهالستان مركبات الزامي مي*باشد. جهت اجراي برنامه*هاي IPM* در نهالستان مركبات با بكارگيري دانش و امكانات و تجهيزات زير مي*توان از كليه روشهاي كنترلي استفاده و با حداقل عوارض زيست*محيطي عوامل خسارت*زا را مهار و نهال سالم و مقاوم توليد و به سودآوري مناسب رسيد.

1-شرایط مكا نی نهالستان مركبات:

انتخاب مكان مناسب و آگاهانه جهت ايجاد نهالستان كمك بسيار زيادي در مديريت و كنترل عوامل خسارت*زا مي*نمايد و موارد زير در انتخاب مكان نهالستان جهت اجراي صحيح IPM* بايد رعايت گردد :

1-1- مطالعه و انتخاب مكان نهالستان ازنظر شرايط آب و هوايي:

نهالستان مركبات بايد در مكاني احداث شود كه دما و رطوبت لازم جهت رشد مناسب نهال مركبات تأمين گردد و يا با استفاده از تأسيساتي مثل گلخانه*ها درجه*حرارت لازم و رطوبت كافي تأمين شود.

نور عامل مهمي در رشد همه گياهان مي*باشد. نهالستان مركبات بايد از نور كافي و لازم برخوردار باشد موانعي از قبیل ساختمانهاي بلند و يا درختان بلند که ایجاد سایه میکنند در محوطه نهالستان نباید وجود داشته باشد، زيرا محيط متراكم و مرطوب نهالستان كه سايه هم باشد محيط بسيار مناسبي براي عوامل خسارت*زا مي*باشد. از طرفي نهالهاي توليدشده در مكان سايه از استحكام و مقاومت خوبي برخوردار نبوده و درمقابل بيماريها و تغييرات جوي حساس مي*باشند.

2-1- انتخاب مكان از نظر بستر و نوع خاك:

استقرار نهالستان مركبات در منطقه*اي كه سطح آب بالا بوده و يا بستر خاك نفوذناپذير باشد، باعث ايجاد بيماريهاي مهم قارچي مثل مرگ گياهچه (Damping-off*) و پوسيدگي ريشه خواهد شد. لذا نهالستان مركبات بايد در مكاني كه اين مشكلات را نداشته باشد احداث گردد و يا با استفاده از زه*كش مناسب و بالا*آوردن سطح نهالستان با ماسه خسارت آنها را كاهش داد.

3-1- انتخاب مكان از نظر آلودگي:

انتخاب مكان سالم براي احداث نهالستان مركبات يكي از اصول مهم مديريت تلفيقي است. در شرايط ايده*آل، احداث گلخانه های پیشرفته مكاني مطمئن براي توليد نهال مي*باشد. اما در شرايط طبيعي بايد مكاني انتخاب شود كه از كانونهاي آلودگي فاصله داشته باشد و ناقلين عوامل خسارت*زا را نيز بتوان كنترل نمود.

4-1- انتخاب مكان از نظر دسترسي آسان به بازار عرضه:

مكان نهالستان مركبات بايد در منطقه*اي قرار داشته باشد كه نهال توليدشده به راحتي و با صرف هزينه معقول دراختيار متقاضيان قرار گيرد.

2- تامین امكانات و لوازم موردنياز نهالستان مركبات شامل :

1-2- تأمين آب در نهالستان مركبات:

آب بعنوان عنصر حياتي نقش اصلي را در توليد و رشد گياهان دارد. لذا آب مطمئن براي نهالستان بايد تأمين گردد. اگر بتوان از آب جاري فاقد فاضلابهاي خانگي استفاده نمود، مديريت تغذيه و عوامل خسارت*زا آسانتر مي*شود، زيرا آبهاي جاري حامل انواع عناصر غذايي محلول مي*باشند كه استفاده صحيح از آن باعث رشد بهتر و ايجاد مقاومت در گياهان مي*شود.

2-2- تأمين برق:

توزيع آب و انجام صحيح آبياري نياز به ايجاد سيستم* آبياري مي*باشد كه نيروي توزيع آن اگر پمپ برقي باشد، مي*توان آبياري را صحيح*تر و با هزينه كمتر انجام داد.

3-2- ساخت تأسيسات و برقراري شبكه*هاي آبياري:

ساخت شاسي*هايي به منظور بذركاري كه بالاتر از سطح زمين قرار داشته و داخل آن با ماسه رودخانه*اي پرشده باشد و مي*تواند در داخل گلخانه ها و يا با استفاده از ميله*گرد و نايلون در فضای آزاداحداث شود.

در نهالستانها ساخت استخر و يا حوضچه*هايي براي نگهداري و ذخيره آب جاري ضروري است. همچنين شبكه توزيع آب و لوله*كشي برقرار شود. مي*توان آبياري را توسط كارگر با استفاده از شيلنگ در پاي هر نهال انجام داد و يا بصورت هدايت*شده در پاي هر نهال كه روش مناسبي مي*باشد و يا بصورت مه*پاش انجام گيرد. منتهي در روش مه*پاش امكان طغيان آفات و بيماريها خواهد بود.

4-2- تهيه لوازم باغباني:

براي اداره و مديريت نهالستان به ابزار باغباني شامل بيل، فوكا، شن*كش، بيلچه، چاقوي پيوند، قيچي باغباني، فرغون، دستگاه سمپاش ، لوپ يا بينوكولر، دماسنج و غيره نياز مي*باشد كه بايد فراهم شود.

5-2 دريافت مجوز احداث نهالستان مركبات و استفاده از نيروي انساني ماهر:

مجوز تولید نهال از طرف ارگان های زیربط براساس یک سری شرایط وضوابط صادرمیشود که مجری نهالستان ضمن فراهم نمودن شرایط مورد نیاز باید بر اجرای صحيح برنامه*IPM* در نهالستان تاکید داشته باشد.

برای انجام پیوندبه پیوند زن ماهر نیاز بوده و كارگران خزانه باید با اصول اولیه تولید نهال آشنایی کافی داشته باشد.

3- جمع*آوري اطلاعات و دانش فنی جهت انتخاب پايه سازگار با توجه به محدوديتهاي اقليمي و متحمل به بيماريها:

پس از انتخاب مكان و آماده*سازي آن، اولين گام جمع*آوري اطلاعات مربوط به انتخاب پايه مناسب جهت پيوند ارقام مختلف بر روي آن مي*باشد، زيرا پايه نقش مهمي در رشد و سلامت نهالهاي توليدشده دارد. و معمولاً در انتخاب پايه عوامل زير بايد بررسي شوند :

1-3- نوع خاك و PH خاك و EC آب و خاك :

PH خاك در پرورش مركبات از نظر فعاليت ريشه*ها و جذب مواد نقش مهمي دارد. و پايه*هاي مختلف مركبات در PH هاي مختلف واكنش*هاي متفاوتي از خود نشان مي*دهند. همچنين نوع بافت خاك و EC* آب در انتخاب پايه نقش دارد.

2-3- شرايط آب و هوايي منطقه:

سازگاري پايه با شرايط آب و هوايي يك منطقه نقش مهمي در رشد بهینه نهال و مقاومت نهال در برابر تغييرات دمايي و بارندگيها و رطوبتهاي فصلي و ساير عوامل محيطي دارد.

3-3- انتخاب پايه متحمل:

تحمل پايه*هاي مختلف مركبات در مقابل بيماريها و نماتدها، یکسان نمیباشدبنابرین انتخاب پايه بايد با توجه به مشکلات منطقه از نظر بیماریهای موجود وتحمل پایه صورت گيرد ، زيرا ساده*ترين و مطمئن*ترين روش كنترل بعضی از عوامل خسارت*زا استفاده از پایه های متحمل مي*باشد.

4- مطالعه و جمع*آوري اطلاعات مربوط به ارقام مناسب و سازگار با منطقه:

پس از انتخاب پايه، انتخاب رقم نيز مهم مي*باشد و معمولاً عوامل زير در انتخاب ارقام براي توليد و تكثير در نهالستان مركبات بايد درنظر گرفته شود :

1-4- انتخاب رقم سازگار با شرايط و عوامل محدودكننده زنده و غيرزنده:

در انتخاب ارقام، معمولاً عواملي مثل نور، دما، رطوبت، بارندگي و نوع خاك و آفات و بيماريهاي شايع در منطقه تأثير دارند و انتخاب صحيح و علمي آن مي*تواند كمك زيادي در كنترل عوامل خسارت*زا داشته باشد.

2-4- مطالعه در مورد درخواست بازار:

هدف از ايجاد نهالستان مركبات، توليد نهال مركبات براي تأمين نياز باغداران براي كسب درآمد مي*باشد. لذا درخواست باغداران بايد بررسي و حتي پيش*بيني گردد و معمولاً بستگي به عواملي مثل سليقه مصرف*كننده خانگي و صادرات و صنايع تبديلي دارد. همچنين برنامه*هاي ترويجي و تبليغي مراجع ذيصلاح نيز مي*تواند در انتخاب باغدار براي كاشت ارقام خاص نقش داشته باشد.

5- احداث باغ مادري يا اسكرين*هاوس جهت تهيه مواد گياهي سالم:

پس از مطالعه وتعیین پایه هاو ارقام مناسب تامین درختان مادري سالم براي تهيه بذر و همچنين تهیه پيوندك از

ضرورت امر میباشد

1-5- درختان مادري تهيه بذر پايه:

پايه بعنوان عامل اصلي استقرار در خاك و همچنين محل استقرار و اتصال پيوندك ارقام بايد از سلامت كافي برخوردار باشد و مي*تواند همه عوامل خسارت*زاي خود را به پيوندك منتقل نمايد. بذر پايه بايد از درختان انتخاب*شده سالم كه در شرايط تغذيه صحيح قرار دارند تهيه گردد. چون سوء تغذيه درخت نيز باعث توليد بذرهاي ضعيف مي*گردد كه درمقابل بيماريهاي خاكزي مقاومت كمتري داشته و نركهاي ضعيفي توليد مي*شود.

2-5- احداث باغ مادري سالم مركبات:

مهمترين اصل در توليد نهال سالم، استفاده از پيوندك سالم مي*باشد. براي اين منظور، مي*توان باغ پيوندك سالم و عاري از عوامل بیماریزا را در محيطهاي سالم كه با باغات مركبات فاصله لازم را داشته و ناقلين نيز قابل كنترل باشند احداث نمود. اصولی ترین روش ايجاد گلخانه هاي پیشرفته قابل کنترل و اسكرين*هاوس میباشد که مكان ايزوله و مطمئني براي توليد پيوندك سالم است..

6- مدیریت نهالستان مركبات:

نهالستان مركبات شامل خزانه*هاي بذري، انتظار و پيوندي مي*باشد كه هر كدام با دانش و امكانات خاص زير مديريت مي*گردند :

1-6- خزانه بذري مركبات:

خزانه بذري بستري است براي كاشت و رشد بذر براي توليد پايه*هاي موردنياز يك نهالستان كه آماده*سازي صحيح اين بستر نقش اصلي در سبزشدن يكنواخت بذرها و توليد نركهاي سالم و مقاوم را دارد. مي*توان به روشهاي زير، خسارات ناشي از عوامل محيطي و غيرمحيطي آنها را كاهش داد :

1-1-6- ايجاد شاسي در گلخانه:

بستر بذر رامیتوان در گلخانه*ها با ساختن شاسي*هايي بلندتر از سطح گلخانه كه در داخل آن به ترتیب از پایین به با لا پوکه معدنی بدلیل زه*كشي مناسب وپرلیت یا ماسه رودخانه ای ریخته میشود فراهم نمود برای تامین گرمای قسمت تحتانی بستر میتوان از المنت ویا لوله های آب گرم استفاده نمود.

2-1-6- احداث خزانه بذري در فضاي آزاد:

در شرايط طبيعي بايد مكان خزانه بذري در جاهايي كه قبلاً مركبات كشت* نشده است انتخاب نمود و سطح آن بالاتر از سطح*هاي ديگر قرار داشته باشد. سپس با بلوك يا تخته دور آن را محصور نمود و كف آن را شن درشت*تر و روي آن را بقطر 30 سانتيمتر با ماسه دانه*دار رودخانه پر نمود و روي آنرا با استفاده از لوله*هاي پلي*اتيلني و يا ميله*گرد با نايلون پوشش داد.

3-1-6- گلخانه كوچك:

مي*توان گلدانهاي پلاستيكي با رنگ تيره را كه با ماسه رودخانه*اي پرشده باشد با استفاده از سيم مفتولي و نايلون ساك*دستي با رنگ سفيد را به گلخانه كوچك مناسبي براي كاشت بذر تبديل نمود.

2-6- تهيه بذر:

براي تهيه پايه جهت پيوند، ابتدا بايد بذر را از درختان سالمي كه قبلاً انتخاب*شده تهيه نمود. پس از رسيدن كامل ميوه، آنها را برداشت و بذرها را استخراج نموده و سپس بذرها را شسته و لعاب*زدايي مي*نمايند در موقع شستشو، باید بذرهاي پوك و سبكي را كه در سطح آب قرار مي*گيرند حذف نمودزیرا پوسيدن بذرهاي پوك در بستر خزانه شرايط را براي آلودگي قارچي ساير بذرها فراهم مي*نمايد. براي كنترل بيماريهاي قارچي بذرها را باید با محلول قارچ*كش مثل بنوميل، كاپتان (2 در هزار) ضدعفوني نمود. مي*توان بجاي استفاده از محلول قارچ*كش كه بازمانده محلول سمي آن باعث آلودگي محيط*زيست مي*گردد، پودر سموم قارچ*كش توصيه*شده را به مقدار 20گرم بر روي بذر خيس پاشيد و كاملاً مخلوط نمود تا بصورت لايه نازكي اطراف بذر را پوشش دهد.

بذرها ی ضدعفوني شده بایددر محيط مناسب و دور از تابش مستقيم آفتاب که دارای تهويه مناسب است خشك شود. در خشك*شدن بذر مركبات بايد دقت كافي بعمل آيد. زيرا بذري كه زياد خشك شده باشد خوب سبز نمي*كند و ازطرفي اگر رطوبت بذر زياد باشد، در زمان نگهداري آسيب مي*بيند.

نگهداري صحيح بذر كمك زيادي به رويش يكنواخت بذرها مي*نمايد و مي*توان بذرها را در دماي كم (4 درجه سانتيگراد) تا آماده*شدن شرايط كاشت نگهداري نمود. (1)

3-6- كاشت بذر:

در شمال معمولاً در اسفندماه بذر پايه*هاي مركبات را مي*كارند. كاشتن صحيح در زمان مناسب و فراهم*نمودن شرايط جوانه*زني بذر كمك زيادي در كاهش خسارت عوامل خسارت*زا مي*كند. براي اين*كار بذرها را در بستر آماده شده به عمق 5-4 سانتیمتر زير ماسه مي*كارند. مي*توان به روش خطي يا كرتي با درنظر گرفتن تراكم، بذرها را كاشت. دو عامل قرارگرفتن بذر در عمق زياد ومتراکم بودن دانهالهای سبز شده خسارت بیماری های قارچی را بدلیل عدم تهویه مناسب افزایش میدهد. بعد از كاشت يا محلول قارچ*كش مثل زينب يا كاپتان به نسبت 2 در هزار بستر و بذر ضدعفوني مي*گردد. تغيير در نوع قارچكش* در اين مرحله مي*تواند مؤثر باشد. يعني اگر بذر در موقع خشك*شدن با قارچ*كش كاپتان ضدعفوني شد، در موقع كاشتن از قارچكش ديگري استفاده شود.

4-6- عوامل خسارت*زاي خزانه* بذري مركبات و مديريت آنها

بيماريهاي قارچي مهم خزانه بذري در شمال كشور عبارتند از زالي (Albinism*) و بيماري مرگ گياهچه (Damping-off) كه به روشهاي زير مي*توان آنها را مديريت نمود :

رعايت اصول صحيح بذرگيري و ضدعفوني بذر خسارت بيماري زالي (Albinism*) را كاهش مي*دهد. بيماري قارچي مرگ گياهچه (Damping-off) را در خزانه*هاي بذري مركبات مي*توان از طريق كاشت بذر سالم و ضدعفوني*شده در بستر مناسب و سرپوشيده با آبياري صحيح كنترل نمود.

پوشش بستر مانع از خشك*شدن سريع بستر مي*گردد و تأثير و دوام قارچ*كش بستر نيز افزايش مي*يابد. در بسترهاي فاقد پوشش در صورت خشك*بودن هوا آبياري تكرار مي*گردد و يا بارندگيهاي فصلي، رطوبت بستر را افزايش مي*دهد كه هر دو اين حالت باعث كاهش تأثير قارچ*كش و شيوع بيماريهاي قارچي و پوسيدگي بذر و مرگ گياهچه خواهد شد.

بازديد و مراقبت مستمر از خزانه بذري الزامي است. در مورد تعيين زمان آبياري بستر خزانه بذري به بازديد از سطح بستر نبايد اكتفا نمود، بلكه بايد حدود 2 تا 3 سانتيمتر ماسه را به آرامي كنار زد و رطوبت محدوده*اي كه بذر در آنجا قرار گرفته را بررسي و سپس در صورت نياز اقدام به آبياري نمود. در بازديد از نرك خزانه بذري، در صورت مشاهده نركهاي بيمار، بايد آنها را حذف نمود و در صورت نياز به مبارزه شيميايي مي*توان از قارچ*كش*هايي مثل زينب، كاپتان به نسبت دو در هزار و يا قارچ*كش*هاي ديگر استفاده نمود.

در صورت نياز به تكرار مبارزه شيميايي، تغيير در نوع قارچ*كش بسيار مفيد مي*باشد. در جهت اجراي صحيح IPM و برنامه*ريزي درازمدت در خزانه*هاي بذري براي كنترل خسارات ناشي از قارچها و نماتدها براي استفاده از شاسيها در دوره*هاي بعد بذركاري، در صورت امكان خزانه بذري در جاي بكر ديگر كه قبلاً بذركاري نشده احداث شود و يا در شاسيهاي ثابت ماسه داخل آن تعويض گردد و رعايت تناوب نيز مفيد مي*باشد. بدين*صورت كه اگر پايه*هاي مختلفي مثل نارنج و سه*برگچه*ايها توليد مي*شود،* شاسيهاي آنها تغيير داده شود، چون اين كار كمك زيادي به كنترل نماتدها و قارچهايي كه اختصاصي عمل مي*نمايد مي*كند. همچنين مي*توان بستر كاشت را با استفاده از حرارت يا گاز متيل*برومايد ضدعفوني نمود. در خزانه بذري مركبات براي جلوگيري از خسارت گرمازدگي در تابستان بايد روي خزانه و يا گلخانه*ها را سايبان ايجاد نمود.

در خزانه*هاي بذري مركبات نرم*تنان مثل راب و حلزون و همچنين لارو پروانه برگخوار مركبات (Papilio demoleus ) و لارو شب*پره زمستانه (Agrotis sp.*) مي*تواند ايجاد خسارت نمايد. با احداث خزانه بذري سرپوشيده خسارت آنها بسيار كاهش مي*يابد و در صورت مشاهده مي*توان با بازديد روزانه پاي نهال و زير ماسه بستر خزانه آنها را پيدا و از بين برد. و در بازديدهاي شبانه براحتي آنها را بر روي نركهاي جوان خسارت*ديده پيدا و حذف نمود. در صورت خسارت شديد مي*توان از سمومي مثل سوين به نسبت 4 در هزار يا كاهوي آغشته به سوين و يا طعمه مسموم متالانجي جهت كنترل راب*ها استفاده نمود و براي كنترل شيميايي لارو برگ*خوارها نيز مي*توان از سوين يا مالاتيون به نسبت 2 در هزار استفاده نمود.

اگر در خزانه بذري، اصول مديريتي شامل وجين و حذف عوامل خسارت*زا و اصول تغذيه بطور صحيح رعايت شود،* معمولاً يكسال بعد از كاشت بذر، نركهاي توليد*شده را مي*توان به خزانه انتظار منتقل نمود.

5-6- مديريت خزانه انتظار

خزانه انتظار مكاني است كه در آن نركهاي بذري توليدشده به داخل كيسه*هاي نايلوني منتقل و با مراقبت*هاي ويژه براي پيوندشدن آماده میشوند. براي توليد نهال سالم و قوي به پايه سالم و قوي احتياج داريم و براي توليد پايه مناسب اصول مديريتي زير بايد رعايت شود .

1-5-6- آماده*سازي مكان استقرار كيسه*هاي نايلوني (گلدان):

مكان استقرار كيسه*هاي نايلوني بايد زهكش* خوبي داشته باشد و با ريختن لايه*اي از ماسه زير كيسه*هاي نايلوني زه*كش ايجاد نمود. كف كيسه*هاي نايلوني سوراخ لازم براي خروج آب اضافي را داشته باشد.

2-5-6- ابعاد و ظرفيت كيسه*هاي نايلوني:

ابعاد كيسه*هاي نايلوني براي توليد نهال بايد مطابق با اهداف موردنظر باشد و ظرفيت خاك آن با زمان نگهداري نرك و نهال كاشته شده در آن هماهنگي داشته باشد. زيرا خاك موجود در كيسه* پلاستيكي مهمترين منبع تغذيه نهال مي*باشد و از طرفي نقش مهمي در نگهداري و ذخيره آب دارد و مي*تواند نرك و نهال را درمقابل استرس*هاي ناشي از سوء تغذيه و خشكي تا حدودي محافظت نمايد. معمولاً براي توليد نهال مركبات كيسه* نايلوني با كيفيت مطلوب به رنگ تيره با ابعاد 35*25 مناسب مي*باشد و نهال در داخل آن حجم ريشه مناسبي توليد مي*نمايد.

3-5-6- تركيب خاكي مناسب براي خزانه انتظار مركبات :

نوع خاك داخل كيسه*هاي نايلوني نقش مهمي در رشد نهال دارد و منبع اصلي تأمين*كننده مواد غذايي نركها،* خاك داخل كيسه*هاي نايلوني مي*باشد.

همچنين خاك بعنوان نگهدارنده آب از حساسيت خاصي برخوردار مي*باشد. اگر تركيب خاكي داخل كيسه*هاي نايلوني داراي بافت سنگيني باشد، باعث خفگي ريشه و پوسيدگي ريشه ايجاد مي*شود. ازطرفي دیگر اگر خاك زياد سبك بوده و نتواند مقدار كافي آب در خود ذخيره نماید استرسهاي ناشي از خشكي خسارت*زا مي*باشد. آبياري مكرر نيز باعث شستشوي مواد غذايي از بستر خواهد شد.

خاك مناسب براي پرنمودن كيسه*هاي نايلوني بايد تركيبي از خاك كه قبلاً در آن مركبات كشت*نشده باشد(خاک باغچه خوب) به همراه كود دامي پوسيده و ماسه رودخانه*اي به نسبت مساوي1،1،1 باشد كه عاري از علفهاي هرز نیز باشد.

4-5-6- نحوه چيدن كيسه*هاي نايلوني در خزانه انتظار:

پس از نيمه*پرنمودن كيسه*هاي نايلوني آنها را بصورت 2 تا 3 رديف بر روي لايه*اي از ماسه در سطحي صاف در مسير شمال و جنوبي قرار گيرد. درصورت 3 رديفه*بودن بهتر است كيسه*ها بصورت زيگزاگي چيده شود تا رديف وسط بتواند از نور مناسب برخوردار شود و عمليات پيوند و وجين نيز راحت*تر انجام مي*گيرد و فاصله كرتها با همديگر طوري تنظيم شود كه روي همديگر سايه*اندازي نداشته و عمليات داشت به آساني انجام گيرد (حدود يك متر).

5-5-6- انتقال نركهاي بذري به خزانه انتظار:

كاشت صحيح در زمان مناسب در رشد و سلامت نركها و ايجاد پايه نقش بسزائي دارد. معمولاٌ نركهاي يكساله را در نيمه دوم اسفند تا فروردين سال بعد در شمال كشور مي*توان به كيسه*هاي نايلوني منتقل نمود. نركهاي يكدست و سالم را كه رشد كافي نموده و ريشه*هاي سالم داشته باشد، انتخاب نموده و آف*تايپ*هاي حاصله از كاشت بذر نيز بايد حذف شوند. سپس نركهاي انتخابي هرس ريشه و ساقه مي*شود و در سوراخي كه توسط چوب نشاء در وسط خاك ايجاد شده كاشته و اطراف آن را با تركيب خاك آماده*شده پر مي*گردد.

براي پرشدن سوراخ و چسبيدن خاك به ريشه*هاي نرك بايد فشار لازم را وارد نمود. و بايد دقت نمود كه يقه نركها در هم*سطح خاك قرار داشته باشد تا طوقه بيش از حد زير خاك نرود و حدود 2 تا 3 سانتيمتر انتهايي كيسه*هاي نايلوني براي آبياري خالي مي*ماند. كاشت نركها در روزهايي كه شدت آفتاب زياد نباشد همراه با آبياري بسيار مناسب مي*باشد.

6-5-6- عمليات داشت خزانه انتظار مركبات:

مراقبت و نظارت از خزانه*هاي مركبات بايد بطور مستمر انجام گيرد. اين مراقبتها شامل آبياري صحيح كه كنترل علفهاي هرز، سله*شكني، هرس شاخه*هاي اضافي و تغذيه اصولي و كنترل آفات و بيماريها مي*باشد.

آبياري بموقع از تنش‌هاي خشكي جلوگيري مي‌نمايد. لذا فواصل آبياري با نياز گياه تنظيم گردد. منبع آبياري اگر از آب جاري تأمين شود بهتر است. در ميزان آب نيز دقت كافي بايد بعمل آيد تا موجب شستشوي املاح و مواد غذايي خاك نگردد. آبياري هم در عصرها هنگامي كه شدت آفتاب شديد نباشد انجام گيرد.

علفهاي هرز رقيب مهمي براي نركهاي خزانه انتظار بشمار مي‌رود، چون با توجه به محدوديت حجم خاك داخل كيسه‌هاي نايلوني، رقابت براي جذب مواد غذايي و آب بسيار شديد مي‌باشد و بايد قبل از ايجاد ريشه سخت، علفهاي هرز وجين شوند.

علفها مانع از رسيدن نور كافي به نركها شده و باعث افزايش رطوبت شده و باعث طغيان عوامل خسارت‌زا خواهد شد. همراه با وجين، سله‌شكني نيز در رشد نرك بسيار تأثير دارد، زيرا سله‌شكني بموقع خاك داخل كيسه‌هاي نايلوني اكسيژن لازم براي فعاليت ميكروارگانيسم‌هاي مفيد خاك و ريشه را تأمين مي‌نمايد.

در خزانه انتظار، هرس شاخه‌هاي اضافي باعث تقويت تنه اصلي و كاهش مصرف آب و مواد غذايي خواهد شد. حذف شاخه‌هاي اضافي ورود نورو عمل تهويه را آسان نموده و خسارت عوامل خسارت‌زا را كاهش مي‌دهد.

تغذيه نركهاي خزانه انتظار بايد آگاهانه برنامه‌ريزي شود، چون نركهاي بذري بايد بعد از 5 تا 6 ماه انتقال، رشد مناسب را نموده و پيوند شوند.

براي تغذيه نركهاي خزانه انتظار مي‌توان از روش محلول‌پاشي كودهاي محلول بر شاخ و برگ گياه و يا بصورت محلول در آب همراه با آبياري استفاده نمود. مصرف اصولي كودها باعث رشد و افزايش مقاومت نركهاي خزانه انتظار درمقابل عوامل خسارت‌زا مي‌شود و كمبود يا افزايش كودها بخصوص كود ازته نيز خسارت‌زا مي‌باشد. كنترل شيميايي آفات و بيماريهاي خزانه انتظار همراه با خزانه پيوندي توضيح داده شده است.

6-6- مدیریت خزانه پيوندي نهالستان مركبات:

خزانه پيوندي قسمتي از نهالستان است كه در آنجا نركهاي آماده‌شده خزانه انتظار پيوند زده مي‌شوند و تبديل به ارقام تجاري كه هدف اصلي ايجاد نهالستان است مي‌گردند.رعايت نكات زير در مديريت خزانه پيوندي بسيار ضروري است :‌

1-6-6- انتخاب پايه سالم:

در موقع اجراي عمل پيوند بايد نركهاي سالم و قوي كه رشد مناسب و كافي را نموده‌اند انتخاب و شاخه‌هاي اضافي آن حذف تا عمليات پيوند راحت‌تر انجام گيرد. هرس نركها، ورود نور را راحت‌تر و عمل تهويه را آسان و باعث گيرايي بهتر و جوش‌خوردن سريع محل پیوند مي‌شود. از طرفي كاهش خسارت عوامل خسارت‌زا را بدنبال خواهد داشت.

2-6-6- انتخاب پيوندك سالم:

هدف اصلي اجراي (IPM‌) در نهالستان مركبات، توليد نهال سالم و مقاوم مي‌باشد. و اين امر در صورتي تحقق مي‌يابد كه از پيوندك و مواد گياهي سالم استفاده شود. مواد گياهي آلوده مي‌توانند بيماريها و آفات را منتقل نموده و كانون جديد آلودگي ايجاد نمايند. براي اجراي عمل پيوند بايد پيوندك از باغ مادري سالم كه قبلاً احداث شده است تهيه شود.

3-6-6- انتخاب پايه و پيوندك سازگار و مقاوم:

مطمئن‌ترين روش كنترل بعضي از عوامل خسارت‌زاي زنده و غيرزنده گياهي استفاده از پايه‌هاي مقاوم مي‌باشد. لذا در استفاده از پايه‌ها، مقاومت پايه به بيماريها و سازگاري بين پايه و پيوندك و سازگاري هر دوي آنها با اقليم منطقه كشت بايد درنظر گرفته شود، چون در رشد و سلامت نهال نقش داشته و ارتباط مستقيم با كيفيت و كميت محصول توليدي دارد و براي متقاضي فاكتور مهمي مي‌باشد.

4-6-6- مطالعه و انتخاب ارقام موردنياز متقاضي:

براي رسيدن به يكي از اهداف IPM‌ كه سودآوري نهالستان مركبات مي‌باشد بايد با بررسي ارقام متناسب با نياز متقاضي توليد شود تا سودآوري نهالستان تضمين گردد.

5-6-6- دقت در انتخاب زمان پيوند:

در خزانه پيوندي مركبات با انتخاب زمان مناسب براحتي مي‌توان بسياري از عوامل خسارت‌زا را مديريت نمود. پيوند مركبات در دو زمان ارديبهشت (پيوند بهاره) و شهريور (پيوند خواب) به روش T وارونه (شكمي) انجام مي‌گيرد. و پس از حدود 20 روز محل زخم ترميم مي‌شود و مي‌توان سربرداري نمود.

پيوند پائيزه مزاياي زيادي نسبت به پيوند بهاره دارد، زيرا پيوند بهاره پس از بيست روز سربرداري و شروع به رشد مي‌نمايد كه همزمان با طغيان انواع آفات مثل شته‌ها، كنه‌ها ، برگخوارهاو مينوز مركبات مي‌باشدکه خسارت زيادي به نهالهاي پيوندي جوان وارد مي‌نمايند. اما پيوند پائيزه در فروردين سال بعد سربرداري مي‌شود و تا آن موقع مي‌توان پيوندك را با پوشش نايلوني بسته شده پيوند محافظت نمود. سپس عمل سربرداري انجام گيرد و جوانه‌ها در ابتداي فصل شروع به رشد مي‌نمايد و در آن موقع جمعيت آفات كم بوده و كنترل آنها راحت‌تر مي‌باشد. و نهال مي‌تواند تا زمان طغيان آفات رشد نموده و مقاومت بيشتري پيدا نمايد. و يكسال زودتر بفروش برسد. همچنين پيوند بهاره در مقابل سرماي احتمالي در شمال ايران از مقاومت كمتري برخوردار مي‌باشد، چون زمان كمتري براي رشد داشته و نمي‌تواند به اندازه كافي مقاوم و خشبي گردد.

6-6-6- تعيين ارتفاع پيوند در خزانه پيوندي مركبات:

تعيين ارتفاع پيوند نقش مهمي در مقاومت نهال پيوندي درمقابل بيماريهاي قارچي خاكزي بخصوص گموز مركبات را دارد. مناسبترین ارتفاع بر روی پایه برای پيوند 20 تا 30 سانتيمتري از سطح طوقه میباشد که بايد رعايت شود. نكته ديگري كه بايد به آن توجه نمود اين است كه معمولاً نرك براي اولين بار پيوند مي‌شود، در ارتفاع حدود 30 سانتيمتري عمل پيوند انجام گيرد تا در صورتي كه نياز به پيوند مجدد براي ردگيري داشته باشد در ارتفاع پائين از محل قبلي پيوند ردگيري انجام گيرد. و پس از سربرداري محل زخم ناشي از پيوند ردشده حذف گردد، چون محل زخم پيوندك خشك‌‌شده محل مناسبي براي ورود عوامل بيماريزا خواهد بود.

7-6-6- تعيين محل پيوند و اجراي پيوند صحيح در خزانه پيوندي مركبات:

تعيين محل صحيح استقرار پيوندك بر روي پايه كمك زيادي به موفقيت عمل پيوند، جوش‌خوردن سريع آن و مقاومت پيوندك درمقابل بيماريهاي قارچي و باكتريايي و ساير عوامل خسارت‌زا مينماید.

محل پيوند اولاً‌ بايد صاف بوده تا پيوند بخوبي با پايه ارتباط برقرار نمايد. ثانياً پيوندك در جهتي روي پايه پيوند زده شود تا از بيشترين تابش نور خورشيد برخوردار گردد تا رطوبتهاي محل پيوندك سريعتر خشك و محل زخم و برش در شرايط گرما زودتر ترميم مي‌گردد. از طرفي جوانه‌هاي پيوندك زودتر تحريك شده و رشد مي‌نمايند و رشد سريع باعث ايجاد مقاومت خواهد شد.

استفاده از افراد ماهر جهت اجراي عمل پيوند بسيار مهم مي‌باشد، زيرا براي پرورش نهال يكدست، باید پيوند بطور صحيح انجام گيرد و سربرداري همه نركها در يك زمان بسياري از آفات و عوامل خسارت‌زا را حذف مي‌نمايد و پيوندكها بهتر از نور استفاده مي‌نمايند و تهويه نيز بهتر انجام مي‌گيرد و ساير عمليات نيز راحت‌تر قابل اجرا مي‌شود.

8-6-6- استفاده از زمان و نحوه سربرداري در مديريت عوامل خسارت‌زاي خزانه پيوندي:

زمان سربرداري پيوند پائيزه در فروردين سال بعد بايد با درنظرگرفتن شرايط آب و هوايي انجام گيرد و با مساعدشدن هوا نركهاي پيوندشده را سربرداري نمود. تأخير يا تعجيل در امر سربرداري پيوند پائيزه مي‌تواند خسارت‌زا باشد.

نحوه سربرداري مي‌تواند در كنترل بيماريهاي قارچي و رشد پيوندك تأثير داشته باشد. سربرداري را بايد 2 تا 3 سانتيمتر بالاتر از محل پيوندك و بصورت شيبدار انجام داد و شيب آن برعكس محل استقرار پيوندك باشد تا آب باران و قطرات رطوبت و شبنم بطرف پيوندك هدايت نشود و كاهش رطوبت عامل مؤثري در كنترل بيماريهاي قارچي پيوندك مي‌باشد.

پس از سربرداري بلافاصله با چسب لاتكس محل سربرداري را پوشش مي‌دهيم تا مانع از ورود عوامل بيماريزا از محل بريدگي گردد.

9-6-6- نقش قيم در كاهش عوامل خسارت‌زاي خزانه پيوندي:

قيم بعنوان هدايتگر و محافظ پيوندك نقش مهمي در رشد پيوندك دارد. قيم با نگهداري پيوندك مانع از شكستن آن مي‌شود. در حالت عمود ماندن نهال جوانه‌هاي انتهايي رشد بيشتري خواهد نمود و همچنين پيوندك در مسير اصلي خودش قرار گرفته و فضاي خزانه بين نهال‌ها تقسيم مي‌شود. و همه پيوندكها از نور و فضاي يكنواخت استفاده مي‌نمايند و عمل تهويه نيز بهتر انجام شده و نتيجه اينكه رشد سريع و يكنواخت پيوندها باعث كوتاهترشدن دوره رشدي و مقاوم‌شدن نهالها در برابر عوامل خسارت‌زا مي‌گردد.

10-6-6- حذف تنه‌جوش و هرس اوليه:

بعد از سربرداري نركهاي پيوندشده تنه‌جوشهاي زيادي از پايه اصلي رشد مي‌نمايد و مانع از رشد پيوندك خواهند شد. تنه‌جوشها بعلت اينكه در همه خصوصيات با پايه مشترك هستند در جذب مواد غذايي و رقابت با پيوند قويتر عمل مي‌نمايند و در صورت بي‌توجهي پيوندك را حذف مي‌نمايند. و از طرفي رویش تنه‌جوشها تراكم شاخ و برگ را در خزانه پيوندي بالا برده و ميزان رطوبت نيز افزايش مي‌يابد كه باعث طغيان آفات و بيماريها خواهد گرديد. لذا تنه‌جوشها خزانه پيوندي بطور مستمر و دائمي بايد حذف شود. اولين هرس نهال مركبات در خزانه پيوندي در ارتفاع 60 تا 70 سانتيمتر نهال از سطح خاك بايد انجام گيرد و بعد از آن به 2 تا 3 جوانه اجازه رشد داد و بقيه جوانه‌ها حذف مي‌گردند. هرس باعث ايجاد مقاومت و همچنين شكل‌گيري اوليه نهال مي‌گردد.

حذف جوانه‌هاي اضافي باعث تقويت جوانه‌هاي باقي‌مانده مي‌گردد و از متراكم‌شدن فضاي خزانه پيوندي نيز جلوگيري مي‌نمايد.

11-6-6- حذف علفهاي هرز و سله‌شكني خزانه پيوندي مركبات:

علفهاي هرز روئيده‌شده در كيسه‌هاي نايلوني خزانه پيوندي بايد بموقع حذف گردند زيرا در جذب منابع غذايي و آب با نهال پيوندي رقابت مي‌نمايند و باعث ضعف نهال مي‌گردند. همچنين باعث جلب و جذب برگخوارها شده و بعنوان پناهگاهي براي آنها عمل مي‌نمايد. علفهاي هرز باعث افزايش ميزان رطوبت گشته كه همه اين عوامل بطور مستقيم و غيرمستقيم به نهال پيوندشده خسارت مي‌زند.

12-6-6- مديريت آب و تغذيه نهال پيوندي:

آبياري نهالهاي پيوندي مانند آبياري خزانه انتظار مهم مي‌باشد و بايد دقت كافي نمود چون آبیاری زیاد موجب ايجاد پوسيدگي ريشه و شستشوي املاح خاك خواهد شد. و كم‌آبي نيز بطور مستقيم در رشد نهال تأثير داشته و بطور غيرمستقيم با ایجادشوك باعث تشديد خسارت عوامل ديگر خواهد شد.

تغذيه نهال پيوندي نيز بسيار مهم مي‌باشد كه بايد آگاهانه با توجه به شرايط آب و هوايي و شناسايي دقيق عوامل بيماري‌زاي قارچي و باكتريايي و آفات برنامه‌ريزي شود. در تنظيم برنامه كودي خزانه پيوندي نوع كود مصرفي و ميزان و زمان مصرف كود بايد دقيق و صحيح باشد. كمبود مواد غذايي و يا افزايش مواد غذايي مي‌تواند تشديد خسارت عوامل خسارت‌زاي خزانه پيوندي گردد.

13-6-6- كنترل شيميايي عوامل خسارت‌زاي زنده خزانه انتظار و پيوندي مركبات:

مهمترين اين عوامل عبارتند از :‌

1-13-6-6- بيماريهاي باكتريايي:

بيماري بلاست مركبات (BacterialBlast ‌)

عامل اين بيماري باكتري Pseudomonas viridiflava‌ مي‌باشد كه به نهالهاي خزانه خسارت زيادي مي‌زند و علائم آن بصورت لكه‌هاي بيضي‌شكل قهوه‌اي در محل اتصال برگ و خارهاي روي شاخه است و با گسترش آلودگي اين لكه‌ها دور تا دور شاخه‌ها را فراگرفته و سبب پژمردگي و خشكيدگي قسمت هوائي نهالها مي‌گردد.(2)

براي مبارزه مي‌توان از سم اكسي‌كلرور مس به نسبت 3-2 در هزار در اواخر پائيز استفاده نمود. پس از سربرداری درصورت مشاهده علایم بیماری میتوان با اکسی کلرور مس به نسبت 2تا 5/2 در هزار در هنگام غروب سمپاشی نمود.

2-13-6-6- كنترل شيميايي نرم‌تنان:

راب‌ها و حلزون‌ها خسارت زيادي به نهالهاي پيوندي خصوصاً درموقع جوانه‌زني پيوندكها وارد مي‌نمايند. براي كنترل آنها در اول فصل پائيز با سوين به نسبت 5-4 در هزار تمام نركها و نهالها و حتي علفهاي حاشيه و سطح نهالستان را سمپاشي مي‌شود و از اواخر پائيز تا بهار آينده در صورت مشاهده از طعمه مسموم متالانجي مي‌توان استفاده نمود.

3-13-6-6- كنترل شيميايي لارو پروانه‌ها در خزانه پيوندي مركبات:

لارو پروانه برگخوار مركبات (Papiliodemoleus‌) و لارو شب‌پره زمستانه (Agrotis sp.‌) در خزانه پيوندي مخصوصاً موقع جوانه سبز شده پيوندك و سپس از برگهاي نهال تغذيه نموده و ايجاد خسارت مي‌نمايند كه مي‌توان با بررسي دقيق در زمان مناسب از سمومي مثل مالاتيون و يا سوين به نسبت 2 در هزار استفاده نمود. (2)

4-13-6-6- كنترل شيميايي كنه‌ها، شته‌ها و مينوز برگ مركبات در خزانه‌هاي مركبات:

كنه قرمز مركبات (Panonychus citri‌) از طريق مكيدن شيره برگها باعث ضعيف‌شدن نركها و نهالهاي پيوندي مي‌گردد و براي مبارزه با آن مي‌توان از سمومي مثل اورتوس و يا نیسورون به نسبت 5_/0 در هزار استفاده نمود.

شته سبز مركبات (Aphis citricola‌) و شته‌هاي زيادي ديگري به نهالهاي پيوندي بخصوص پيوندكهاي در حال جوانه‌زني خسارت وارد مي‌نمايند و با مكيدن شيره گياه باعث پيچيدگي برگهاي تازه رشد كرده مي‌شوند و براي مبارزه شيميايي با آنها مي‌توان از شته‌كش اختصاصي مثل پريمور به نسبت نیم در هزار استفاده نمود.

كنترل شيميايي پروانه مينوز برگ مركبات (Phyllocnistis citrella‌):

لاروهاي مينوز برگ مركبات مهمترين آفت خزانه‌هاي توليد نهال در شمال كشور مي‌باشد كه لارو آن با ايجاد كانال در اپيدرم برگ از پارانشيم داخل آن تغذيه مي‌كند و باعث چين‌خوردگي برگها مي‌گردد و براي كنترل شيميايي آن مي‌توان از سمومي مثل كونفيدور يا ورتي‌مك به نسبت 5_/0 در هزار استفاده نمود. (2)

7- نتيجه‌گيري و بحث:

بطوركلي عوامل عمده زنده و غيرزنده تهديدكننده نهالستان مركبات، تنش‌هاي ناشي از آب و هوا و تغذيه و تنش‌هاي ناشي از خسارات آفات و بيماريها و علفهاي هرز مي‌باشند كه مي‌توان براساس برنامه‌هاي IPM‌ با استفاده از دانش و آشنايي به كليه روشهاي كنترل و با بكارگيري ظرفيتهاي موجود، خسارت آنها را با رعايت اصول زيست‌محيطي و سودآوري مطلوب به حداقل رسانيد.

1-7- رو شهاي كاهش خسارات عوامل جوي در نهالستان مركبات:

بزرگترين تهديد نهالستانهاي مركبات در شمال ايران خسارات ناشي از سرمازدگي مي‌باشد و مي‌توان با اقدامات زير خسارت آن را به حداقل رسانيد :

1-1-7- براي كنترل سرمازدگي مي‌توان گلخانه‌هاي بزرگ و مجهز ساخت و نهالها را در داخل آن توليد و از خطر سرمازدگي پيشگيري نمود.

2-1-7- برای كاهش خسارت ناشي از سرما در نهالستانهاي موجود در فضای باز میتوان از مكان مناسب كه از نور كافي برخوردار بوده واطراف آن بادشكن احداث گردیده است استفاده نمود. خزانه بذري را با پوشش نايلوني میتوان از سرما محافظت نمود.

در خزانه انتظار نيز با استفاده از پايه‌ سالم ومقاوم به سرما همراه عمليات داشت صحيح تلفات ناشي از سرما را به حداقل رسانيد.

درخزانه پیوندی با انجام پیوند پاییزه (خواب ) با استفاده از پیوندک سالم وپایه های مقا وم به سرما و همچنين بازنكردن نوارپلاستیکی پپوندک در زمستان ورعایت اصول تغذیه ای صحیح واستفاده مناسب از کود های ازته میتوان پیوندک ونهال های پیوندی را محافظت نمود.

با اجراي صحيح برنامه‌هاي IPM ، نهالهاي پيوند خواب 5 تا 6 ماه پس از سربرداري رشد كافي نموده و ارتفاع آنها بطور متوسط حدود 140 سانتيمتر با تاج مناسب مي‌شود كه مي‌توان قبل از شروع سرما يعني در ماههاي مهر و آبان به بازار عرضه نمود.

2-7- روشهاي پيشگيري از خسارات سوءتغذيه در نهالستان مركبات

جهت اجراي برنامه‌هاي IPM در نهالستان مركبات، استفاده از همه ظرفيتها و روشهاي توصيه‌شده زير ضروري است، زيرا سوءتغذيه در گياهان باعث كاهش مقاومت گياهان در مقابل عوامل خسارت‌زا مي‌گردد.

1-2-7- مديريت خاك در نهالستان مركبات

تركيب خاكي كه كيسه‌هاي نايلوني با آن پر مي‌شوند تركيب مناسبي باشد. اندازه كيسه نايلوني با زمان نگهداري و پرورش نهال متناسب باشد.

2-2-7- مديريت آب در نهالستان مركبات

منبع آب آبياري از آبهاي جاري تأمين گردد. در نحوه آبياري دقت لازم بعمل آيد تا عمل شستشوي خاك كمتر اتفاق بيافتد.

3-2-7- حذف عوامل رقابتي در نهالستان مركبات

عوامل رقابتي مثل آفات مكنده، علفهاي هرز و شاخه‌هاي اضافي بموقع بايد حذف شوند، زيرا با جذب مواد غذايي و آب باعث ضعف گياه مي‌شوند.

4-2-7- استفاده از كودهاي شيميايي در نهالستان مركبات

باید از كودهاي ماكرو و ميكرو بصورت محلول‌پاشي و يا همراه با آب آبياري در فصل فعاليت گياه در دماي مناسب هوا كه بسرعت تبخير نشده و از دسترس گياه خارج نگردد، بطور صحيح و با برنامه‌ريزي استفاده شود. براي كاهش هزينه محلول‌پاشي مي‌توان آن را با برنامه سمپاشي تنظيم نمود و با محلولهاي سمي قابل‌اختلاط تركيب و در غروبها سمپاشي نمود.

3-7- مديريت بيماريهاي ويروسي و شبه‌ويروسي و مايكوپلاسمايي در نهالستان مركبات

براي مديريت و كنترل اين بيماريها،‌ رعايت نكات زير ضروري مي‌باشد :

1-3-7- استفاده از مواد گياهي سالم شامل بذر سالم، براي تهيه پايه سالم و همچنين تهيه پيوندك از گياهان مادري سالم و عاري از آلودگي كه مي‌توان با نگهداري بوته‌هاي مادري سالم در محيط ايزوله مثل اسكرين‌هاوس و يا احداث باغ مادري در مناطقي كه آلودگي كمتري داشته و ناقلين نيز قابل‌كنترل باشند.

2-3-7- استفاده از پايه‌هاي متحمل در نهالستان

استفاده از پايه‌هايي كه نسبت به بعضي از بيماريها متحمل هستند با درنظر گرفتن سازگاري آنها با محيط و پيوندك روش مناسبي براي كنترل بيماريهاي ويروسي و شبه‌ويروسي و مايكوپلاسمايي است.

3-3-7- ايجاد نهالستان در محيط سالم

4-3-7- كنترل ناقلين

5-3-7- استفاده از ابزار ضدعفوني‌شده

4-7- مديريت بيماريهاي قارچي،‌ باكتريايي در نهالستان مركبات

بيماريهاي قارچي شامل آلبینیزم (زالي)، مرگ گياهچه، پوسيدگي ريشه و بيماري باكتريايي بلاست مركبات، نهالستان مركبات را تهديد مي‌نمايد كه با استفاده از روشهاي كنترلي زير مي‌توان خسارت آنها را به حداقل رسانيد.

1-4-7- عمليات زراعي

در خزانه بذري مي‌توان با بسترسازي مناسب و ايجاد شرايط قابل‌كنترل مانند گلخانه يا بستر سرپوشيده، انتخاب بذر خوب و سالم و رعايت ميزان بذر مصرفي،‌ كاشت صحيح بذر، حذف نركهاي آلوده، خسارت بيماري مرگ گياهچه و پوسيدگي ريشه را كاهش داد.

در خزانه انتظار با انتقال بموقع نركهاي سالم با مساعدشدن هوا، استفاده از تركيب خاكي مناسب، ايجاد زهكش در نهالستان، ايجاد سوراخ ته كيسه‌هاي نايلوني، ريختن لايه‌اي از ماسه در زير كيسه‌هاي نايلوني، انتخاب‌ جاي مناسب و نورگير، چيدن صحيح كيسه‌هاي نايلوني و رعايت فاصله مناسب كرتها جهت انجام تهويه و آبياري بموقع و تغذيه صحيح و هرس بموقع و حذف نركهاي آلوده و حذف علفهاي هرز خسارت بيماري پوسيدگي ريشه و ساير بيماريهاي قارچي و بيماري باكتريايي بلاست مركبات را مي‌توان كاهش داد.

در خزانه پيوندي، پيوند بموقع و صحيح و سربرداري درست و پانسمان محل برش با چسب پیوند، قيم‌بستن بموقع، حذف نهالهاي آلوده، استفاده مناسب از كودها بخصوص كود ازته،‌ رعايت تراكم، آبياري بموقع و حذف علفهاي هرز مي‌تواند خسارت بيماريهاي قارچي و باكتريايي در خزانه پيوندي را كاهش دهد.

2-4-7- كنترل شيميايي بيماريهاي قارچي و باكتريايي در نهالستان مركبات

روش كنترل شيمياي بيماريهاي خزانه بذري و خزانه‌هاي انتظار و پيوندي بدين صورت مي‌باشد كه :

1-2-4-7- ضدعفوني بذر و بستر كاشت خزانه بذري مركبات

ضدعفوني بذر با قارچ‌كش مناسب مثل بنوميل يا كاپتان خسارت بيماري زالي (Albinism) را كاهش مي‌دهد. براي كنترل بيماري مرگ گياهچه (Damping-off‌)، ضدعفوني بذر و بستر و نركها با سمومي مثل زينب يا كاپتان به نسبت 2 در هزار در كاهش خسارت بيماري مؤثر است. بهتر است در مراحل مختلف از قارچكش متفاوتي استفاده شود.

2-2-4-7- در خزانه‌هاي انتظار و پيوندي براي كنترل بيماريهاي قارچي و باكتريايي مي‌توان از اكسي‌كلرور مس به نسبت 3-2 در هزار استفاده نمود.

5-7- كنترل نماتدها در نهالستان مركبات

1-5-7- عمليات زراعي

· انتخاب مكان بكر و سالم كه قبلاً در آن مركبات كشت نشده باشد.

· از جاري‌شدن آب حاصل از بارندگي باغات ديگر در سطح نهالستان جلوگيري شود.

· استفاده از خاك و ماسه كه در آن مركبات كشت‌ نشده باشد و حامل نماتد نباشد.

· استفاده از گرما و حرارت براي از بين‌بردن نماتدهاي خزانه بذري قبل از كاشت بذر

2-5-7- شيميايي

ضدعفوني بستر كاشت بذر با استفاده از گاز متيل‌برومايد و يا سموم نماتدكش

6-7- مديريت علفهاي هرز نهالستانهاي مركبات

1-6-7- علفهاي هرز داخل خزانه بذري و داخل كيسه‌هاي نايلوني را مي‌توان با استفاده از خاك ، ماسه و كود دامی كه عاری ازعلفهاي هرز باشد یا با سرندنمودن خاك ، ماسه و كود علفهاي هرز چندساله را كاهش داد. سپس با وجين‌دستي علفهاي روئيده‌شده داخل كيسه‌هاي پلاستيكي را بموقع حذف نمود.

2-6-7- علفهاي هرز حاشيه و بين رديفهاي خزانه‌ها

اين علفها را مي‌توان با استفاده از علف‌كش رانداپ بصورت هدايت‌شده حذف نمود. براي نتيجه‌گيري بهتر مي‌توان محلول آماده‌شده رانداپ را با نيم درصد روغن ولك و 5 در هزار كود اوره تركيب و قبل از به گل رفتن علفهاي هرز سمپاشي نمود. سمپاشي نبایددر آفتاب شديد و يا زمانیکه احتمال وقوع بارندگي (8 ساعت پس از سمپاشی) وجود دارد صورت بگیرد زیرا از اثرات آن کاسته میشود.

7-7- روشهاي كاهش خسارت برگخوارهاي نهالستان مركبات

برگخوارهاي مهم نهالستان شامل لارو برگخوار مركبات، لارو شب‌پره زمستانه و نرم‌تنان مي‌باشند كه مي‌توان با كنترل زراعي و شيميايي، خسارت آنها را كاهش داد.

1-7-7- روشهاي زراعي كنترل لاروهاي برگخوار مركبات

كاشت بذر پايه‌هاي مركبات در فضاي سرپوشيده مناسب در كنترل كليه برگخوارها نقش مهمي دارد و در صورت مشاهده خسارت برگخوارها و با توجه به علائم بجامانده مي‌توان آنها را شناسايي و حذف نمود. با درنظرگرفتن مكان خسارت‌ديده مي‌توان در بازديدهاي شبانه آنها را در اطراف همان نقطه پيدا و حذف نمود و يا در روز در لابه‌لاي برگها و يا پاي نركها در داخل ماسه‌هاي بستر آنها پيدا و حذف نمود. همچنين دقت در موقع وجين و سله‌شكني مي‌توان آنها را حذف نمود. همچنين با حذف علفهاي هرز حاشيه و داخل خزانه جمعيت آنها را كاهش داد.

در خزانه پيوندي،‌ لارو برگخوارها را در بازديدهاي روزانه و شبانه در مكان خسارت‌ديده مي‌توان لاروها را پيدا و حذف نمود. همچنين با حذف علفهاي هرز و حذف پاجوشها و دقت در موقع وجين و سله‌شكني مي‌توان جمعيت آنها را كاهش داد.

حتي در موقع آبياري اگر دقت شود با پرشدن آب داخل كيسه‌هاي پلاستيكي براي زمان كوتاهي لاروهاي پنهان‌شده به سطح آب مي‌آيند و مي‌توان آنها را حذف نمود.

2-7-7- كنترل شيميايي لاروهاي برگخوار مركبات

با بررسي دقيق بيولوژي آفت و تعيين زمان خروج لاروها از تخم نهالها را با سمومي مثل مالاتيون يا سوين به نسبت 2 در هزار سمپاشي نمود. (2)

3-7-7- روش كاهش خسارت نرم‌تنان در نهالستان مركبات

نرم‌تنان خسارت‌زا در نهالستان شامل حلزونها و راب‌ها مي‌باشند و مي‌توان با استفاده از روشهاي زير خسارت آنها را كم نمود :

4-7-7- روشهاي زراعي كنترل نرم‌تنان در نهالستان مركبات

حلزون‌ها و راب‌ها در بعضي از فصول سال تهديد جدي براي خزانه‌هاي مركبات مي‌باشند و مي‌توان با حذف علفهاي هرز و بازديدهاي مكرر شبانه و روزهاي باراني و يا اوايل صبح نسبت به حذف آنها اقدام نمود. همچنين با استفاده از مالچ پوسته شلتوك برنج (خج) در بين رديفهاي خزانه انتظار و پيوندي و حاشيه خزانه بذري، فعاليت آنها را كم نمود و يا با ایجاد پناهگاه وسیله تخته يا كارتن و با بازديد زیر آنها نسبت به جمع آوری نمود.

5-7-7- كنترل شيميايي نرم‌تنان در نهالستان مركبات

كنترل شيميايي حلزون‌ها و راب‌ها در دو دوره با روش متفاوت انجام مي‌گيرد :

در مرحله اول، از اواخر تابستان و پائيز با شروع بارندگي‌هاي فصلي و بالارفتن ميزان رطوبت، نوزادهاي حلزون‌ها در شبها و روزهاي باراني از خاك بيرون آمده و از علفهاي هرز و برگ نركها و نهالهاي پيوندي تغذيه مي‌نمايند. بهترين زمان كنترل شيميايي همين مرحله مي‌باشد كه مي‌توان با سم سوين به نسبت 4 تا 5 در هزار نهالها و نركها و علفهاي هرز نهالستان را سمپاشي نمود و يا از كاهوي آغشته به سوين استفاده نمود.

و مرحله دوم، اواخر پائيز و زمستان و اوايل بهار كه حلزون‌ها بزرگتر شده‌اند مي‌توان بطور متناوب با استفاده از طعمه مسموم متالانجي آنها را كنترل نمود.

8-7- مديريت ساير آفات مهم نهالستان مركبات

در شمال كشور آفات ديگري مثل كنه‌ها، شته‌ها، وايت‌فلاي و پروانه مينوز مركبات خسارت شديدي به نهالستان وارد مي‌نمايند و مي‌توان با استفاده از روشهاي زراعي و شيميايي آنها را كنترل نمود.

1-8-7- كنترل زراعي

· ايجاد نهالستان در داخل گلخانه‌ها و يا در مكانهايي كه از باغات فاصله داشته باشند.

· بازديد و نظارت مستمر و دائمي

· حذف علفهاي هرز و ساير ميزبانهاي آنها (مثل حذف باقلا براي كنترل شته‌ها)

· جلوگيري از تراكم بيش از حد نركها و نهالها با عملياتي مثل چيدن صحيح كيسه‌هاي نايلوني، هرس و حذف شاخه‌هاي اضافي، استفاده از قيم براي هدايت نهال، كاهش رطوبت محيط، جلوگيري از ورود آفات توسط اندامهاي آلوده گياهي

· حمايت از دشمنان طبيعي آنها - بهترين راه حمايت از دشمنان طبيعي، سمپاشي‌هاي ضروري در هنگام غروب آفتاب است،‌ چون اكثر دشمنان طبيعي روزپرواز مي‌باشند.

2-8-7- كنترل شيميايي

جهت كنترل صحيح آفات مهم نهالستان بروش شیمیایی اقدامات زير بايد انجام گيرد :

· شناسايي درست آفات شامل زيست‌شناسي (تخم، لارو، بالغ و شفيره)

· شناسايي مراحل خسارت‌زايي آن و تغييرات جمعيت آفت و همچنين رديابي آفات

· تنظيم برنامه سمپاشي ودر انتخاب سم نيز دقت گردد، چون بعضي از سموم باعث طغيان آفات ديگر مي‌شوند.

در صورت سمپاشی مکرر باید برای جلوگیری از ایجاد مقاومت در حشرات از سموم متفاوت استفاده شود .

1-2-8-7- كنترل شيميايي كنه‌ها در نهالستان مركبات

در نهالستان مركبات بعلت بالابودن ميزان رطوبت، شرايط مطلوب براي طغيان كنه قرمز فراهم مي‌باشد. در خزانه‌هاي بذري و خزانه‌هاي انتظار خصوصاً خزانه سه‌برگچه‌ايها در زمستانهاي ملايم و ابتداي بهار، كنه‌ قرمز مي‌تواند با مكيدن شيره برگها ايجاد خسارت نمايد. با نمونه‌گيري دقيق مي‌توان با سمومي مثل نئورون 5_/1 در هزار، نیسورون و ا ورتوس به ميزان نيم در هزار آنرا كنترل نمود.

2-2-8-7- كنترل شيميايي شته‌ها

بطوركلي شته‌ها در زمان رويش جوانه‌هاي پيوندك خزانه پيوندي،‌ توليدمثل زيادي داشته و با مكيدن شيره برگهاي جوان باعث پيچيدگي آنها مي‌شوند و خسارت آنها در اين مرحله به خزانه پيوندي زياد مي‌باشد و عوامل بيولوژيك نيز قادر به كنترل آنها نمي‌باشند. لذا از سم شته‌كش اختصاصي پريمور به نسبت 5_/0 در هزار براي كنترل آنها مي‌توان استفاده نمود.

3-2-8-7- كنترل شيميايي وايت‌فلايت و شپشكها

در صورت مشاهده وايت‌فلايت و يا شپشكها مي‌توان از سموم حشره‌كشي مثل درسبان به نسبت 5_/1 در هزار در حساس‌ترين مرحله اقدام به سمپاشي نمود.

3-8-7- كنترل پروانه مينوز مركبات (Phyllocnistis citrella‌)

مينوز مركبات در شمال ايران، اصلي‌ترين تهديد‌كننده نهالستان مركبات مي‌باشد.

مشخصات و زيست‌شناسي :

حشره كامل، خاكستري‌رنگ و عرض آن با بالهاي باز حدود 8 ميليمتر است. بالهاي جلوئي داراي دو نوار باريك خاكستري تيره و بالهاي عقبي آن سفيد با مژه‌هاي خاكستري كم‌رنگ در كنار بالها مي‌باشد. اين حشره در شمال ايران از اوايل خرداد تا اواخر آبان‌ماه فعاليت دارد و زمستان‌گذراني حشره در شمال بصورت لارو سن آخر و شفيره مي‌باشد. پروانه مينوز مركبات در پشت و روي برگهاي جوان تخم‌گذاري مي‌كند. تخمها در مدت 2 تا 10 روز در شرايط شمال تفريخ مي‌شوند.

طول دوره لاروي در شرايط شمال 20-5 روز مي‌باشد. طول دوره پيش‌شفيرگي و شفيرگي 6 تا 20 روز مي‌باشد. اين آفت در شمال ايران تا 6 نسل توليد مي‌كند.

خسارت : لارو مينوز مركبات بعد از تفريخ با ايجاد كانال در اپيدرم برگ از پارانشيم داخل آن تغذيه مي‌كند و تغذيه آفت باعث چين‌خوردگي برگها و ايجاد دالانهاي رنگ‌پريده روي آنها مي‌شود. خسارت اين آفت در نهالستان مركبات بسيار شديد مي‌باشد.(2)

1-3-8-7- كنترل زراعي پروانه مينوز مركبات

· تغذيه و آبياري بموقع نركها و نهالهاي خزانه در ابتداي فصل جهت تسريع در رشد قبل از شروع فعاليت مينوز مركبات

· سربرداري بموقع - نصب قيم بموقع و هدايت نهال - حذف تنه‌جوشها و جوانه‌هاي اضافي و حذف ساير عوامل رقابتي جهت سرعت‌بخشيدن به رشد در ابتداي فصل

· بعلت شب‌پرواز بودن پروانه مينوز با آبياري خزانه‌ها در غروب و مرطوب‌نمودن سطح برگها مي‌توان در تخم‌ريزي آنها اخلال ايجاد نمود.

· انتخاب زمان مناسب پيوند مثل پيوند پائيزه (خواب)

2-3-8-7- كنترل شيميايي پروانه مينوز مركبات

با نظارت و رديابي دقيق آفت و با مشاهده اولين علائم خسارت مينوز مركبات از سمومي مثل كونفیدور و يا ورتي‌مك (آبامکتین )به نسبت 5_/0 در هزار استفاده نمود.

معمولاً سمپاشي هر 12-10 روز يكبار تكرار مي‌شود تا زماني كه نهالهاي پيوندي رشد لازم و كافي را بنمايند. رعايت نكات زير ضروري است :

· استفاده ازسموم مختلف برای جلوگیری از ایجاد مقاومت

· انجام سمپاشي در غروب

· براي كاهش هزينه مي‌توان محلولهاي غذايي را همراه سم مصرف نمود.

· بااستفاده از ورتي‌مك كنه‌ها نيز كنترل میشوند.

براي مبارزه با مينوز نياز به سمپاشي كامل نهال نمي‌باشد، فقط شوت های جدید سمپاشي گردد تا از مصرف سم و آلودگي بيشتر جلوگيري بعمل آيد.

· در هنگام سمپاشی استفاده از ماسک ودستکش ضروری بوده و ازشستشوي وسايل سمپاشي وریختن باقيمانده سم در محيط‌زيست ورودخانه ها بایداجتناب شود..

8- دريافت مجوز سلامت نهال از مراجع ذيصلاح